UBEYD DEDE 
(?-1586)
A. HAYATI
XVI.yy. mutasavvıf şâirlerinden Ubeyd Dede hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. “Ubeyd Dede’nin adına sadece Esrar Dede tezkiresinde rastlamaktayız. Bu bakımdan Ubeyd Dede hakkında kayda değer bilgiler yok denecek kadar azdır.” Bilinenler ise Esrar Dede tezkiresi ve Prof. Dr. Emine Yeniterzi’nin “On Altıncı Yüzyıl Klasik Türk Şiirinin Konyalı Temsilcileri” adlı makalesindeki bilgilerdir.
“Şairimizin asıl adı Ubeydullah, mahlası Ubeyd ya da Ubeydî olarak geçmektedir. Kaynaklarda ve adı geçen makalede Ubeyd Dede’nin Konya’da doğduğu ve Konyalı olduğu kayıtlıdır. Ubeydî’nin doğum tarihi hakkında bilgi yoktur.” 
Mevlevî ulularından olan Fedaî Dede’nin yanında yetişmiştir. Ubeydî hattat olup çok sayıda mesnevî istinsah etmiştir. Bunları Hüsameddin Çelebi metninden çoğalttığı için onun yazdığı mesnevîler önemlidir. Eğridir Mevlevîhânesi şeyhliğinde bulunmuştur.
Doğum tarihi bilinmeyen Ubeydî’nin 1586’da Konya’da vefat ettiği bilinmektedir.

B. ESERİ 
XVI. yy. mutasavvıf şâirlerinden olan Ubeyd Dede’nin bugüne kadar bilinen tek eseri Evsâf ve Mu’cizât-ı Nebî’dir. Kaynaklarda başka bir eserinden bahsedilmemektedir. Evsâf ve Mu’cizât-ı Nebî, Ahmed Cevdet ikdam matbaası sorumlusuyken ona gönderilmiş ve Cevdet tarafından yayınlanmıştır. 
Şekil Özellikleri
Şâir esere islami geleneğe ve klasik mevlid tarzına uygun olarak besmele başlığı altında bir bölümle başlamıştır. Münâcâtla devam eden şâir burada kulun güçsüzlüğünü, her konuda Allah’a muhtaç olduğunu belirtmektedir. Ayrıca mirâc, Hz. Muhammed’in Allah katına yükselmesi; mu’cizât, peygamberin mu’cizeleri; mevlîd, peygamberin doğumu hakkında bölümler bulunmaktadır.
1-Nazım Şekilleri
a)Mesnevî: Ubeydî’nin eserinde 38 mesnevi bulunmaktadır. Bu mesnevîler: Besmele, münâcât, mi’râc, mu’cizât gibi başlıklar altında yer almaktadır. Bu mesnevilerin en uzunu 54 beyit, en kısası ise 5 beyittir.
b)Gazel: Ubeydî’nin eserinde 3 gazel vardır. Bu gazellerden 2’si 7 beyitli, 1’i, 15 beyitlidir. Şâir gazellerin hepsinde de mahlasını belirtmektedir. Ubeydî gazellerinde ilahi aşkı işlemiştir. 



2-Vezin: 
Ubeydî’nin eserini vezin açısından incelediğimizde Türk edebiyatından çok sık kullanılan vezinlerin tercih edildiğini görmekteyiz. 
Şâir mesnevîlerinde “Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün” veznini kullanarak, kısa kalıpları tercih etmiştir. Gazellerinde ise:
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün (2 gazel)
Mefûlü Mefâîlü Mefâîlü Fâûlün (1 gazel)
kalıplarını kullanmıştır.
C. EDEBİ KİŞİLİĞİ
Ubeydî mutasavvıf bir şâirdir. O’nun sanatı hakkında tek bilgi, Esrar Dede tezkiresindedir. Esrar Dede tezkiresinde yer alan bir beyti:
Kûy-ı ‘aşk-ı Mevlevî dîvânesi olmuş Ubeyd
Seng-i etfâl-i rehî hısn-ı hasînidür anın
Beyitte de görüldüğü gibi, Mevlevî bir şâir olan Ubeydî’nin şiirlerinde yer yer Mevlevîliğe ve Mevlânâ’ya yer verilmektedir.
Ubeydî mahalî kimlikle şiirlerini yazmıştır. Ubeydî’nin şiirlerinde terkipler azdır. Sade bir dil kullanan Ubeydî’nin; şiirlerindeki kafiye ve redifler de Türkçe kelimelerin ön planda olduğu görülür. Dini tasavvufi konuları işleyen Ubeydî şu beyitlerde:


Yûsuf sadîk kâvlidir hoş nihâd 
Sâtmaya Mısr içre kılmışlar mizâd
Mes.36/1
Len terânî geldi Mûsâya cevâb 
Münîr ânı Mustafâya feth bâb 
Mes. 21/5
Hz. Yusuf ve Hz. Musa kıssalarına da yer vermiştir.















1
BİSMİ’LLAHİ’R-RAHMÂNİ’R-RAHîM

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün
1. Hamd ana kim ‘âlemi var eyledi
Gizli gencin anda ezhâr eyledi

2. Künet künzen perdesinden açdı râz
İstedi kim biline ol bî-niyâz

3. Mazhar oldı bu cihân âyâtına 
Cümle zirât oldı şâhid zâtına

4. Çün didi (e habibeten ârif) Hudâ
Ârif olan oldı şeksiz müctebâ

5. Mustafâdır çünki tâc el-ârifin
Oldı pes mahbûb rabbil’âlemin 

6. Hak anın dînin mu’bed eyledi
Çâr yâr ile mu’bed eyledi


7. Her nefs yüz bin salât ile selâm 
Ol şeh velâya tâyüm el-kıyâm

8. Hem dahi ola dîne ashâbına 
Tâba’in ü ümmet ü ahbâbına

9. İhza ihza dembedem tâyûm dîn 
Rahmetu’llâhi ‘aleyhim esma’în

2 
Münâcât 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Ey Huda-i gâr sâz u bî-niyâz
Aşkâradır sana her gizli râz

2. ‘Âlem esrâr u Settâr el-eyup
Fâ’al muhtâr u Gaffâr el-zennûb 

3. Bahşişindir cümle bî-‘alet senin 
Ni’metin yer bunca bin millet senin

4. Hûd ezelde gelmeden bizden ‘amel 
İtdin ihsân ey kadîm lem yezel

5. Yine sen ey rahmeti çok lutfu ‘âm 
Fazl idüp en’âmını kılgıl temâm 

6. Eyledin en’am bî-minnet bize
Her ni’medde kılmadın zinnet bize

7. Kâsarız şükründe ey zât-ı kadîm
Çünki sensin rab zülfâzıl el-a’zîm

8. Ni’metinden çerh ihzar türedir
Rahmetinden şems enver zerredir

9. Hak şükrün kim kıla icrâ senin
Şükrün oldı ni’met ihrâ senin

10. Ni’met şükri bize kılsan ‘atâ
Yine hem şükr şükr ister cezâ 

11. Pes ne yüzden ey kerim zûl-celâl
Ni’met şükrüne bulavuz mecâl
12. Sen meger lutfundan ihsân idesin
Fazlın ile cebr noksân idesin

13. Kılasın taksîr min ‘azrîn kabul
Lutfuyla ey ni’met ve ihsânı bol

14. Gerçi kıldın bir nice ihsân bize 
Râygân ‘aklıyla cism ü cân bize

15. Evvel itdin nûr îmândan nasîp
Sonra kıldın bunca ihsândan nasîp

16. Rabbenâ itmem lenâ envârınâ
Va’f ‘anâ bâl-kerem evzârınâ

17. Cürmümüz çokdur huzurunda belli
Rahmetin deryâsı bî-hudûddur veli

18. Gün senin lutfundan almış bir eser
Pertevinden pâk olur bunca kazar

19. Nûr olur andan sahârâ u kalel
İrmez anın nûrına naks u halel
20. Günler almış feyz ‘âminden nasîp
Bunca rıfa’t birledir anı karîp

21. Gönderir ana zemîn ehl-i gabâr 
Da’im anın şanı ihsân u nesâr

22. Yer bulup bir zerre haliminden nişân
Hâr-ı zâr içre bitürür gülistân

23. Rahmetinden öğrenip bir semahû
Pâk ider merdâr-ı her kanda ise sû

24. Zikr iderken lutf bî-pâyânki
Kûllara bî-hadd va’d ihsânki

25. Bî-edeplik görünür ey padişâh
Hazretine ‘arz ola cürm ü günâh

26. Nefsimiz başdan başa çün cürmdür
Anı zikr itmek katında garemdir 

27. Cürmümüzden ‘azarımız mezmûmdur
Benlik anmak hazretinde şûmdur
28. Lutf it ey en’âm iden her ni’meti 
Nûru tebdîl ile gel bu zulmeti

29. Mübtelâ iken bu nefs şûm ile
Bâz cân hem hâne iken bûm ile

30. Bulmamışken ilimle râh Hudâ
Tolmuş iken serbeser her hırş u hevâ

31. Kıldı gönlüm bir ‘aceb gâre heves
Sen ‘inâyet eyle ey feryâd-res

32. Yazmak ister Mustafâ evsâfını
Mu’cizât u mevlid u el-tâfını

33. Ey ‘aceb kılıcı liyâkat yog iken
O şehin medhine tâkat yog iken

34. Bu ne sözdedir Hudâya kıl meded
Rahmetin bî-had u lutfun bî-‘aded

35. Ben nice fehm eyleyem kaderin anın 
Kâb kavsin eyledin sadreyn anın
36. Şu şehin kim medhetti levlâk ola
‘Akıl u dil fehminde anın çâk ola

37. Ana kim meddah ola rab celîl 
Olur idrakinde ‘aciz Cebrâ’il

38. Olki sen medh idesin ey dâdgir
Hiç olur mı medhi makdûr-ı beşer

39. Lîk lutfundan ‘inâyet ömrüm
Bu gühkâra ri’âyet ömrüm

40. Derdmend bî-dilim dermân sensin
Mesutmend u ‘âcizim ihsân sensin

41. Ol habîbin hürmetine ey kerim 
Benlime kıl ‘atâ kalb selîm

42. Çün ânı ‘âsilere kıldın şefî’
Enbîyâdan kaderini kıldın refî’

43. Ümmetini eyledin hayr’ül amem
Tâba’ine eyledin bunca kerem 
44. İsterim bu bende-i pür ma’siyet 
Buluban fazlın yüzünden terbiyet

45. Mustafâ evsâfını şerh eyleyem 
Kudretin feyz itdigince söyleyem 

46. Çün anınçün yer edildi cism ü rûh
‘Akıl ı kalbe irdi feyzinden fütûh

47. Vâcib oldı medh ü şükr Mustafâ 
Cism ü rûh ü ‘akıl ü kalbe bî-riyâ 

48. Ol sebepden ördüm işbu kâre el
Sundum ey Hak sen gani cebbâre el

49. Tut elim ey pâdişâh gerd-i gâr
Bâkî ihsân eyle ber-hoş yâd-gâr

50. Kim anı verd idüp ehl-i safâ 
Per server ide çü nûr Mustafâ

51. Ben za’îfi hayr ile yâd ideler
Hoş dâdan rûhumı şâd ideler
52. Anların sen kıl dâsın müstecâb 
Cümleye aç rahmetinden feth bâb 

53. Ya ilahi fazl u lutfun ‘âmdır
Haz retin zül- fazl ola nâmdır 

54. Ni’met hâsından it bize naşîp 
Fazlın eyle yâ karîb ü yâ mucîb 

3
Mukaddime’-i mevlid mefhar el-kevneyn be gıyâs el-sakaleyn Muhammed Mustafâ ‘aleyhi (ifdal el-salavâtü ekmelül tahiyât) 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Aftâb hak u sultân mübîn 
Fahr ‘âlem rahmetellilâlemîn 

2. Gün figân bazarının sermâyesi
On sekiz bin ‘âlemin pîrâyesi


3. Rûh pâkî mübde-i gün ü mekân 
Cism sâfi hâtimdir zemân 

4. Zâhiren cismi cihânın cânıdır
Bâtınen rûhı Hakkın bir hânıdır

5. Bir münûr gündür ol nûr Hudâ 
Serbeser ‘alemlere sâlmış ziyâ 

6. Fazl Hakdan her kim oldı ehl-i dîd 
Ol güneş nûrından oldı müstefîd

7. Her kimin var ise aynında remed 
Ol ziyadan kâlbi mahrûm tâ ebed

8. Defter ‘âlem ânın menşûridir 
‘Âlemin esrarı hep menzûridir

9. Defteri dibâcesi levlakdır
Metni hep mefhumi ‘itinâkdır

10. Gün ‘âlemde vücûd ider garez
Cevher anın zâtıdır ‘âlem ‘arz
11. Subh anın vech-i beyâzından hayr
Gice hem zülfi sevadandan eser 

12. Lurf-i rûyundan müşerrefdir bahâr
Zülf-i ‘aksinden şitâlar târumâr

13. Çün anınçün yâradıldı bu cihân 
Mevlididir her zemân ile mekân 

14. Aftâb-ı rûh toğdı evvela 
Lâ-mekânde ne elest ü bela

15. Bunca yüz bin ‘avâlim kıldı-seyr
Hep şevnât u sıfât idi ne gayr 

16. Kıldı anda nice bin bin mâh u sâl
Ol şehved ile kılıp kesb-i kemâl 

17. Kıldı anda zât bî-çün iktizâ 
Kâvl nehirden halk ide arz u semâ

18. Mazhar ola tâ anın ayânına 
Mevlid ola hem mübârek zâtına
19. Eyledi pes ana kudretden nazır 
Saf u nûrâni şu oldı ol nehir

20. Reşhesinden Hâk u iflâk eyledi
Lem’asından ervâh u emlâk eyledi

21. Cümle oldı mevlid ü mazhar ana 
Hep salâlıta selâm eyler ana 

22. Cümlesi eyler senâ-i Mustafâ 
Ola mı fer’ asla kılmâya senâ 

4
Fî-halkat mazhar kemâlâteyn Nebî ebu’l adem el-safâ ‘aleyhisselâm 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Kâldı pes bu hâlile bin bin zemân 
İktizâ-i Hak irişdi bâd-ı zân 

2. İstedi bugüni câm’ eyleye 
Ahmed onurına lâm’ eyleye
3. Mevlid ola her kemâline anın
Mazhar ola hâl u kâline anın 

4. Ola ol mahlûk hem ezdâddan 
Âb u hâk u ateş ile bâddan

5. Tâ kemâl sani’n izhâr eylese
Âb u bâd-ı mûnis nâr eylese

6. Pes bu ezdâd-ı merkep eyledi 
Mümzic kılup mühezzeb eyledi

7. Kırk yıl pes eyleyüp tahmîr ânı 
Dest kudret eyledi tathîr ânı 

8. Düzdi pes bir heykel ‘ibret nemâ
Gene hâyrân oldı hep arz u semâ 

9. Hilafetini ihsân takvîm idüp
Nefh ruh itdi ana tekrîm idüp

10. İrdi çün teşrîf keremnâ ana 
Halît oldı ‘ilm elâ semâ ana 
11. Mevlid olalı ‘ilm-i nûr Ahmede 
Devlet da’im server sermede 

12. Togdı vechinden cemâl Mustafâ
Herm derûnında kemâl Mustafâ 

13. ‘Âşık oldı hüsnüne hûr u melek
Arz-ı mebhût oldı çarh ördi felek 

5
Fî-mevlid-i ismin Nebî ‘aleyhisselam
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Hamd ile kıldı kelâma ibtidâ 
Hem bu hamd idi zuhûr Mustafâ

2. Sîm cismi hem zuhûr itdi anın 
Hamd Hak cismini nûr idi anın

3. Cism pâki hamdla çün tola nûr 
Eyleye isim Muhammed pes zuhûr 


4. Çün elf veş kâmeti kıla kıyâm 
İsim ahmet bula hamd ile nizâm

5. Hûd cihân kârîne urmadın rakam 
Levha yazmışdı anın adın kalem 
6
Fî-ta’zîm nûreyn Nebi el-amin bi-sücûd el- melâ’iketü ecmâin

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Mâ-hasıl çün adım oldı pür-kemâl 
Pür-cemâl itdi anı ol zül-celâl

2. Secde buyurdı ana rab vedûd 
Pes melekler kıldılar cümle sücûd

3. İtdiler ta’zîm nûr Ahmedî
Buldılar Hakdan server sermedi

4. Lîk secde kılmadı deyu lâ’in 
Görmedi envâr dîni gördi tîn 

5. Mazhar oldı kahr iblîs hasîs 
Tâ ebed kahr ehline oldı rîs
7
Fî-velâdet celâlen Nebî sallallahü ‘aleyhi ve sellem 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Mustafâ bulmuşdı Hakdan çün kemâl 
Anda konmuşdı kemâliyle cemâl 

2. Mazhar olmuşdı cemâline cihân 
İstedi mazhar celâl bî-îmân

3. Lâ-cerem bâş çekdi iblîs la’in 
Mazhar oldı kahrına tâyûm dîn

4. Hak te’âla indirüp iki ‘ilm 
Biri nûrâni birisi pür-zulm 

5. İrdi ol nûrâni sancak âdeme 
Düşdi zulmâni belis pür-gama 

6. Gördi âdem kim yazılmış râyeti 
Rabbenâ innâ zulmünâ ayeti

7. Devlet ehlinin zahiridir bu söz 
Mevlid el-fakir fehrîdir bu söz

8. Hacete agâz idüp deyü deni
Bî-edep didi bimâ eguyeti 

9. Pes idindiler reîs ol ahmaka 
Mazhar kahr olup olanlar şaka 

8
Fî-intikâl nûreyn Nebî ‘aleyhisselâm eli esalâbi vel erhâm
(Vefî hılkati ümmül beşer hûy)
Kalallah te’ali: Hüvellezi halefküm min nefsin vahdet veca’l minhâ zevcehâ liyesküne ileyhâ 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün
1. Buldu çün ol kâ’inâtın mefharı 
Hep celâliyle cemâlin mazharı

2. İstedi Hak kavl şeh ‘âli keher 
Eyleye aslâb var hâme sefer 

3. Ol seferden hem bula bî-had kemâl 
Kendi bilür hikmetin ol bî-zevâl 

4. Pes yarâtdı bir meh şîrin lika 
Nefs ademden adı Havâ ana 

5. Kim ola zürriyet ü nesle sebeb 
Böyle kıldı iktizâ tesbîb rab 

6. Oldı andan şîs u nûh muhterem 
Dahi İbrâhîm ü İsmâil hem 

7. Buluban zürriyet Adem ü fevr 
Enbiyâ ü evliyâ kıldı zuhür

8. Yüzlerinde berk örüp nûr habîb 
Aldılar ol beht ü devletten nasîp

9. Mevlid oldı enbiyâ enverîne
Mazhar oldı asfiyâ asârına 
10. Dûr dûr u kırın kırın itdi gezer 
Bunca salb u rahmedden ol hôş keher 

11. Kıldı seyrân bunca bin ‘âlemleri 
Her birinde buldı bunca demleri

12. Her dem irişdi terkî ü kemâl
Bî-nihâyetdir cenâb zül-celâl 

13. Bu tâniler kamû ta’zîm idi
Ol mükrem rûh içün tekrîm idi

9
Fî- zuhûr âşâren Nebi-Sal’im-kabl velâdet el-cismâniyet fî-âkilhe 
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. İntizâr içre cihân olmuşdı pîr 
Gayri nâ-gâh ol beşîr ü ol nezîr 

2. Togmuş idi gerçi nûrı ‘âleme 
Sâbet olmuşdı zuhûrı ‘âleme 

3. ‘Âşkı kılmışdı gönüllerde esir 
Olmuş idi vasfı dallarda haber 

4. Zikrîn eylerdi tayûr sâfiyât 
Verdin okurdı riyâh ‘âsfât 

5. Zikrâ salmışdı cihâna demdeme 
Vasfı virmişdi zemâne zemzeme 

6. Zerreler bulmuşdı medhinde zebân 
Mevlidinden hoş kılurlardı beyân 

7. Güller açardı cemâlinden haber 
Ruzeler virirdi kutfundan eser 

8. Gün virirdi hoş nişânından nişân 
Olmuş idi ‘aleme güher feşân 

9. Şerh iderdi nûr u cehende kamer 
Ana hem gün beler olmuşdı haser

10. Olmuş idi buydı iflâk hem 
Rıfa’tından hem sefâsından ‘ilm
11. Halimine düşmüşdi mazhar nûr bîn 
Gül ol Nebîdir rahmetelil ‘alemîn 

12. Giceler evsâf zülf-i Mustafâ 
Günler evsâf-ı cemâl ü ilzehâ 

13. İtmiş idi çün zuhûr ol nûr rab 
Cebhe’ âbâ vâcid edende hep

14. Eyler idi nesil bir nesil intikâl
İrtika’ buldukça bulmuşdı kemâl 

15. Çünki ‘Abdullaha geldi ol ziyâ 
Hoş senâ bırak ördi nûr Mustafâ 

16. Çün ümmine oldı ol dere saf 
Cephesinden oldı enver her taraf






10
Fî-vasf-ı velâdetin cismâniye fî tenâsübül mevlid el-ruhâni bil cismâni 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Ol gözi mâzıg u kalbi mâtfâ 
Vakt erişdi çün güneş gibi togâ

2. Îtidâl ile şeref buldı cihân 
Rûh u râhat toldı gûn ile mekân 

3. Evveli çün bu re rebî’ ‘âlemin 
Mevlid rûhadır ol şîrîn demîn

4. Hem rebî’ ilâvel idi mevlidi 
Cism-i sâfiyesine fazl irdi

5. Mazhar evvelki ‘âlemdir samed
Ördi bî-niyâdîn anın yevmül ahed

6. Mazhar sâni’ rûh Mustafâ 
Oldı cism-i pâk u mirât safâ
7. Mevlidine yevm isneyn oldı âd 
Fehm kıl vallah ‘îlm bilse dâd 

8. Ol gün içre bir bir dem mahbûbda
Sâ’at iminde vakit hûbda 

9. Toğdı çün cism-i şerîka nâr ile 
Toldı ‘âlem galgal ü avâz ile 

10. Nûr berk berk ördi cihâna serbeser 
Kaçdı kılup leşker-i şeytân hazır

11. Çün celâle mazhar olmışlardı hep 
Pes cemâl irüp bular kıldı harap 

12. İstirâk-ı semâ kıldıkça hücûm 
Anları def’ eyledi günden recûm 

Kâlallah te’ali: Ve innâ künnâ naka’d minhâ mekâ’idil lism’ femin yestemi’ elân yecidle şehâben rızadan. Sadakallahul a’zîm


13. Düşdi betler yüzleri üzre kamû 
Çünki gösterdi hakîki kalbe rû

14. Yahut keseri eyledi bir hem ızdırâb 
Çok gülisâ kabesi aldı harâb 

15. Çünki cümle enbiyâ ü mürselîn 
Olmuş idi nâyip şâh-ı emîn 

16. Devletiyle bâsdı çün tahtası kadem 
Oldılar ol hazrete cümle hadem 

17. Lâ-büdd oldı cümlenin edyânı nesh 
Serbeser ayîni ü erkân fesh 

18. Münhedim oldı kamû ma’bedleri 
Cümlesinin zîrâ budur maksadları 

19. Şems irûp nûr kevâkıb aldı mahv 
Mest ü hayrân idi ‘âlem buldı sahv 

20. Hoş şeref buldı vücûdundan cihân 
Toldı nûrundan zemin ü âsmân 
21. Bildi hep ehl-i selâvât ü zemîn 
Kim budur ol hatem cümle mürselîn 
11
Fî-teveccül Nebî ‘aleyhisselâm eli hazretül izzetü 

(Alır bu beyit min heynül velâdet eli ahar ömre)

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Çünki togdı habîb ü ol vedûd 
Rabbena ol nefs kıldı sücûd 

2. Basdığı dem ‘âlem mülki kadem 
Aslına yüz tutalı ol ferâh kadem 

3. İstemezdi bir dem olmak muhtecib 
Zât-ı Hakdan ol habîb ü ol mehebb

4. Kıldılar hûr ü melekler ihtirâm 
Yüker şerdi çün cevâr-i ü galâm 


5. Bâtın ehli zâhir ehli serbeser 
Bağlanıp cânıyla hürmette kemer

6. Hidmet emrinde kılup cümle kıyâm 
Kıldılar ol şaha bin bin ihtirâm 

7. Sag idi hem cedî ‘abd el-muttalib
Hak anı kıldı hevâdâr ü mehebb

8.Emr mâlâ bedde ikdâm eyledi 
İhtimâm idüp hep itmâm eyledi

9. Hem hâlime oldı hoş dâye ana 
Sâldı bî-pâre bulut sâye ana 

10. Hûd ana hidmet kılurdı cibrîl 
Hafzı u naşrî rab celîl

11. Ana zile idi ‘inâyet sâyesi 
Sûd virirdi fazl u rahmet dâyesi

12. Rûhına idi çün gadâ nûr Hudâ 
Cismine hem teybât oldı gıdâ 
13. Her ne yerse cismine olmaga kût
Artırırdı zikr hîl ayemût 

14. Düşmedi bir ihza Hakdan gaflete 
Kıl nezir bu haslete bu devlete 

15. ‘Ayen ‘ibretden nezir eylerdi ol 
Hecr ü firkatında hazır eylerdi ol 

16. Cümle eşyâda görüp asâr Hak 
Togmuş idi kalbine envâr Hak 

17. İrmedi bir ihza hazretden nezir
Gelmedi mirât tebâne keder 

18. İrse ol mirâte bir zerre gabâr
Def’ istigfâr iderdi bîsmâr 

19. İstemezdi ol cemâli aftâb 
Aftâba ola bir zerre hicâb 

20. Gayretinden gayre koymazdı mecâl 
Cânana tolmuşdı nûr zül-celâl 
21. Gönli Hakka çün uyanmışdı temâm
Ol sebebden dirdi kalbi lâ-yenâm

22. İttisâlim’ Allahdan haber 
Hasbî Allâh kıl kefî billah yeter 

12
Fî-beyân ‘ilmül enfa’
Kâlen Nebî ‘aleyhisselâm fî du’â’na: Allahümme infa’ni bimâ ‘alametini bimâ yenfa’ni vezednî ‘ilmen velhamdülillahi ‘alâ külli hâli. Ve fî du’ane el-ahar: Alahüme inni eûzubikel erab’ min ‘ilmin layenfa’ ve min kalbin lâyehş’ ve min nefsin lâteşba’ ve min du’a lâyesma’

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Enbiyâdan Hak ana ‘âlem didi
‘Âlemin mâlum tekin ta’lîm didi

2. Çün ana ta’lîm idi Allâh idi
Cümle serden lâ-cerem agâh idi


3. Pes niçün emmi ola ol hoş hitâb 
Çünki feyz oldı ana emmül kitâb 

4. Sâ’ir fenâk eyle niçün öre dem 
Ma’bed nâk ide ol sâhib kerem 

5. Hâsıl oldı bize pes bu ma’rifet 
Müktedâ-i ‘ilm imiş bu hoş saffet 

6. Kim Hudânın kibriyâsın fikr ide 
‘İlm mâlâ intihâsın zikr ide 

7. Kudret niçün ü bî-keyfiyetin
Bildügün cümle kalubun niyetin 

8. Hâfız u râfi’ ma’z vehm mezel 
Kâbız u bâsit bilüp bî-gaş u gâl

9. Gaflet ile kılmıya terk edep 
Kim edep ehline der eltâf rab 

10. ‘Âlem older havf Hakdan kıla ah 
İnmâ yahşallah ol hâla kevâh 
11.Kim diye ‘âlem ana ey levz’ai
Kim ola feyyâz ‘ilme med’ai

12. Hacet agaz eyleyüp şeytân gibi
Hâlkıyla bahis iden nâdân gibi
13
Fî-beyân temsîl feyzi ilm-i inkıta’ en 
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Ker güneşden düşse pertev bir ave 
Olsa magrûr ol evası perteve 

2. Kendüyi sâhib ziyâ ‘ad eylese 
Ol güneşden rûzının sed eylese 

3. Hiç eser kalur mı ol günden ana 
Ser ‘ilmi hoş beyân itdim sana 

4. ‘İlm olur mı şol zibândan lâklâkla
Sâte halka terhât u feşrika

5. ‘İlm ana dirlerki meskîn eyleye 
Ademi bî-kibr ü bî-kîn eyleye
6. Vârlığımdan dem be dem kılup gezer 
Cân u dilden eylese Hakka sefer 

7. Çün yehbihüm yehbûne durur
Tâlep ‘aşk olur olna ki durur 

8. ‘İlm anınçün der yakîn ey dîn eri 
Kim ola ‘aşk u muhabbet rehberi 

9. ‘Âşık olmak bilmege mevkûf olur 
‘Âlem olan ‘aşkla mevsûf olur 

10. İki hâl olmuşdur rabbil şerit ‘aşk 
Ol ikiden hâsıl olur ferit ‘aşk 

11. Hüsn-i mâşûkın şi’a ‘aydır biri
Âşıkın hem itlâ ‘aydır biri

12. Her ne kâvlsa dilber bî-nezîr
Olmayan kimse semî’ veyâ basîr

13. Ola mı ‘âşık cemâline anın 
‘Âlem olmaz çün kemâline anın
14. Kalbe bu ‘ilim irdi ‘âşık eyledi
Kehf ashâbına lâyık eyledi

15. Mekke sâdetinden iken el-hüküm 
Çün bu cehl oldı senden oldı kim 

16. Her ki ‘aşkdan Hakkın halîdir ol
‘İlim şânur divek izlâlidir ol
14
Sûret istikmâl-i nefs
Kâlen Nebî ‘aleyhisselam: Lâyekümü ahdekdüm mü’minâ hatta yekünallah ve resûle ehebbe ileyhi mimâ sivahümâ 
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. ‘Aşk odundan her iki buldı bir kabes
Nûr olur andan bu zulmânî kafes

2. Pes dir ol mevsi saffet anest nâr
Hûd hakikat nûr imiş ol hoş nazâr

3. Nefs kâvulmuşdır çü hamâl el-hatıb 
Nâr ‘aşk urmak gerek zât-ı leheb 
4. ‘Aşk odundan bir zebile irse ker 
Olur anda muhtelif dûd şerer 

5. Ki şerâre gâlib olur ki dehân 
Şûret levmadır bu hoş beyân 

6. Çün yânup güli temâmet nûr ola 
Maremine oluban mesrûr ola

7. Kalmaz andan sonra zulmetden eser
Adıdır evvel hatib âher serer

8. Varlığı sarf idecek masraf budur
Nükte’i ahbabtân ‘ârif budur

9. ‘İlim şâhı u ma’rif ma’deni 
Fazl u feyz ise hakâyık mahzeni

10. Enbiyâ ser defteri kân safâ
Hazret-i Ahmed Muhammed Mustafâ

11. Çün bu ‘ilmi anladı hazretden ol 
Gayriyi terk eyledi gayretden ol
12. ‘Âlem idi cümleden ol pâk-ı zât
Râh Hakka ‘ilmile buldu sebât

13. Cümle kâri Hakka teslim eyledi
Ümmete bu ‘ilmi ta’lim eyledi

14. Her işi tefvîz kıldı hazrete
Hep bizi tahrîş kıldı hazrete 

15. Didi mevteva kabl mevteva ol resûl 
Hem ‘ibadetde budur asl-ı elâsûl

15
Fî-istidâdel risâleti velbelug eli deracethi
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Kırk yıl çün buldı ol ‘ilm içre rezûh
‘Aşk u şevk u sabr u halm içre resûh

2. İrdi pes bu kadere kim pâyânı yok
Diller ile vasfının imkânı yok


3. Yer makâm itdi Hudâ ihsân ana 
‘Akl ser gerdân ü cân harân ana 

4. Hak anın kaderini gayre virmedi 
Kimse anın münezzeline irmedi

5. Eyledi hazret ana bir feyz has
Hakka ol feyz ile buldı ihtisâs

6. Fakr ile fahr itdi bîn el-enbîyâ
Ol sebebden toldı nûr kibriyâ 

7. Her ki vârlık zulmetinden dûr olur 
Aftâb Hakdan ol pür nûr olur 

8. Gayr Hakıla eyle nefî itdi ol 
Buldı pes elâ ile tebhide yol

9. Kendü havlinden tebrâ eyledi 
İlticâ-i havl mevlâ eyledi

10. Çün boşâldı varlığından toldı Hak 
Lâbed oldı parmağından beder sak 
11. Kudret Hakka vücûdi oldı beyt 
Ana şâhid mâr-meyt ezir meyt 

12. Anda kâshâba ki bi’at eyledi
Hak yedallah fevk-i eydihüm didi
16
Fî-beyân ihkâmen nebüveti ve teblîgir risâle 
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Ba’dezân emr irdi kâvl şâhib 
Pertev Hak hâtem peygamberân 

2. Halka teblîg risâlet eyleye 
Kûlların Hakka delâlet eyleye 

3. Cehille kalmışlara zulmetde dün 
Ola nûr ‘ilim Ahmed rehnemün

4. Anladı çün cümle vuslat yolların
Hakka irşâd itdi Hakkın kûlların 

5. Eyledi pes olma şîrîn mekâl 
Emr şâh lâ-yezâle imtisâl 
6. Başladı teblîg ihkâm eyledi
Ni’met hâsın Hakkın ‘âm eyledi

7. Vahy Hakdan her ne kim olsa nasîb 
Kavmine eylerdi ta’lîm ol habîb 

8. Ol enâ ifsah rûzesinin bülbülü 
Ol enâ imlah gülistanının gülü

9. Sekrîn lebden olup küher feşân 
Gösterirdi ‘âlem Hakdan nişân 

10. Kıldıgınca kalbine enzal vahy 
Rûh kadisi tâ’ir idi bâl vahy 

11. Açuban hikmet sözünden nükteler 
Hôş virirdi râh vuslatdan haber

12. Hakkın îmân ehline in’âmeni
Fazl bî-pâyân u lutf ‘âmeni 

13. Baş çekenler kahra mazhar oldugın 
Uymasa fer’ aslı ebter oldugın 
14. Bu danî dünyâda rûhın garibten 
Bu firâk u heer içinde keribten 

15. Gaflet ile aslını unutdıgın 
Gül şeker sanup zehirler yutdugın

16. Söyler idi bunlara ol müktedâ 
Rıfıkla ta’lîm idüp râh Hudâ


17
Sıfat-ı sahâbe-i kezîn-i rıdvân Allâh ‘aleyhim ecma’în 
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Bir nice cânlar ki firkat kâr idüp
Cânan ü cismin nazâr u zâr idüp

2. Anlamışlardı dil ü cân ‘âlemin 
İstemezlerdi bu hicrân ‘âlemin 

3. Da’im isterlerdi bir hôş pîşvâ
Kâleyüp ol reh-nümâya iktidâ 
4. Kılalar asl-ı vatandan yâna seyr 
Nice bir mahbûs ide bu köhnedir

5. Çün işitdiler bu hikmet sözlerin 
Kıldılar teslîm fî el-hâl özlerin 

6. Gördüler kâvl-i aftâb pür ziyâ 
Nûr mutlak pertev zât-ı Hudâ 

7. Pîşvâ-i râh Hak bî-istibâh 
Kendü nûr-ı sadkına olmuş kevâh 

8. Sözleri ser-çeşme’ âb-ı hayat 
Gün yüzünden berrak urur tâb-ı hayat 

9. Sadk u temyîz u hayâ u ‘ilmile
Tab’ oldılar sükûn u halimle 

10. Lâ-cerem sadîk u fârûk oldılar 
Hakka ‘âşık halka ma’şûk oldılar



18
Fî-sâ’irül sahâbetü rıdvân Allâhu ‘aleyhüm ecma’în

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün
1. Bir bölük kavm istediler mu’cizât 
Kim ola sadkına anın beyenât 

2. Gördile mu’ciz bular râm oldılar 
Küfr-i koyup ehl-i islâm oldılar 

3. İrdi çün bunlara dînden fetih bâb 
Oldılar mîrâs uraşına el-kitâb 

4. Kimi zâlim nefse kimi muktesid
Kimi sâbık hayra dînde müctehid

5. Cümle bunlar aldılar Hakdan merâm 
Buldılar râh sedâd içre makâm 

Kâlallah te’ali: Sümme evrasnel kitabellezin istifînâ femünhüm zâlimün nefse ve minhüm müktasıd ve minhüm sâbık bil hoyrat-ı bî-iznillahi zalike hüvel fazlıl kebir
(Fî evsâf-ı dîn) Hatemallahu ‘ala kulubihüm ve ‘ala sema’hüm ve ‘ala ebsârihüm gışâvat 

6. Bir bölük dâhi kereve eskıyâ 
Tâb’-ı şeytân tolu hırs u hevâ 

7. Kibr ü kîn ü şehvetü ‘aceb hased 
Baglamış kalbin çü habel min mesed 

8. Cânlarında mühr rahmetinden ne zevk 
Dillerinde nûr îmândan ne şevk 

9. Hep bular dünyâya virmişler dil
Dâme çıkmışdı hevâ-i âb u gül 

10. Kapılmış gönüllerin mihnet düni
Cânlarına togmâmış devlet güni

11. Ser be ser hod-bîn ü magrûr u küfür
Batıla mâ’il kamû Hakdan nüfür 

12. Mazhar kahr olmuş idi çün belîs 
Uydılar iblîse bu kavm hasîs 
13. Ne sözinden ol şehin zevk aldılar 
Yüzi nûrından ne hod-şevk aldılar 

14. Mu’cize görünce münkir oldılar
Sihirdir bu deyu kâfir oldılar

15. Yine tekrar eleyüban imtihân 
İstediler mu’ciz ol kavm mihân

16. Lîk hayır ile degil niyetleri
Lehu ile lu’b idi emniyetleri 

17. Mu’cizâtı görüp inkâr itdiler 
Hakka tâbı olamaga ‘âr itdiler

19
Fî-mu’cizâtın Nebi sallallahü ‘aleyhi ve sellem 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Söyledikçe mu’cizâtıyla hacer 
Tâş gönüllerine kılmadı eser 

2. Bir işâretinden ki mâh oldı dûnim 
Bulmadı bir pertev ol kavm le’yim 

3. Söyleyüp hanâne hoş keşfetdi râz 
Kılmadı bunlar hanîn ile niyâz 

4. Sûsmar eylerdi ol şâha selâm 
Levm iderdi ana kavm li’âm 

5. Hoş şehâdet eyledi ana cemel 
Oldı vasf-ı bunların bilhem ezel

6. Cümle hayvân u nebât u ma’deni 
Dîne da’vet itdi ol şâhsını

7. Davetini kıldılar cümle kabûl 
Kılmadı ol kavm bed-baht u fazûl

8. Geldi mu’ciz kâfire tebkît içün 
Oldı mü’min kalbine tesbît içün 

9. Vardırır mu’cizede bî-had fâ’ide
Lîk olur ol ehl-i Hakka ‘â’ide 
10. Mu’cize idi fa’l u kûlu ser be ser
Anlara kim buldılar Hakdan nazar 

11. Çünki zât-ı hâlaka mahbûb idi
Lâ-cerem evsâfı hep mergub idi

12. Şefkât ü rıfkıyla ol sultân dîn 
Ögredirdi bunlara erkân dîn 

13. Dirdi cevr itdikçe kavm ol reh-nümûn
Ehad kavmi enhûm lâ-ya’lemûn 

Fî kavli te’ala: En Nebîn eveli bil mü’minün min enfesühüm. Kâlen Nebî ‘aleyhisselâm: İnnemâ inelleküm meşelen validi levlede.

14. Mü’mine nefsinden evelidir Nebî 
Çün âb-ı vam oldı ümmet şabî 

15. Çün sabî sûd ziyânın anlamaz 
Nef’ u zarar cism u cânan anlamaz 


16. Odu sûdan eylemez perhîz ol 
Bulmadı çün ‘akılla temyîz ol

17. Atâ ana şefkatinden lâ-cerem 
Hafz idreler şûr u şerden dem be dem

18. Rıfakla olmazsa mümnü’ ol peser
‘Unf iderler mühr ü şefkatden bular 

19. Lutf olur hep rıfak u ‘unf emvâb 
Lutf u kahr Ahmede budur sebeb 

20. Cümle ‘âlem fî el-mesel bir bostân 
Cânab-ı Hakdandır Ahmed bagbân 

21. Pirdir ol bostânda a’nâb u bi-hayel
Var budaklarında cû murad u bi-hayel

22. Şol budaklar kim virir berk ü semer 
Saklar ânı bâğban bî-haber 

23. Terbiyetler eyleyûp virir berk ü semer
Sebz ü harem olup artâr fer u tâb 
24.Şol budaklarından ki gelmez berk ü bâr 
Anları katı eyleyüp eyler târumâr 

25.Kahr u lutf-ı bâgban hikmetdirer 
Cümle kârı mûris ni’ metdirer
20
Fî-mi’râcın Nebî Sallallahü ‘aleyhi ve sellem 
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Ana râm olmuşdı çün cümle cihân 
Kıldı pest-i mekân best-i zemân 

2. Çün masûr rûh idi cismi anın 
Rıf’at oldı lâ-cerem kısmı anın 

3. Cismine gelmişdi çün evsâf-ı rûh 
Feth ebvâb-ı semâ oldı fütûh

4. Pes çıkup seyr semâvet eyledi
Mu’cizâtın halakbe isbât eyledi

5. Ragmına her münkirin ol pâdişâh 
Söyledi mi’râcına bin bin gevâh 
6. Şol nişânlar kim didi buldı zuhûr
Toldı gam küffâr u mü’minler server 

7. Yerde gökde matlabı Hakdır anın 
Kaderi âla gönli alçakdır anın 

8. Her kimin kim maksadı Allâh olur 
Alçak u yüksek ana hep râh olur

Kâlen Nebî ‘aleyhisselâm: Lâ-tafduluni ‘ala yevnesbin metî

9. Dir ‘ar u cemde benim kayl eylemek 
Yûnus metiye tafdîl eylemek 

10. Kâvl bâlık karnında mi’rac eyledi
Firak ‘arşa Hak beni tâc eyledi 

11. Çün münezzehdir mekândan kird-gâr 
Fevk u taht oldı hemân bir ‘itibâr 

12. Gerçe tafdîl itmeziz mi’racda 
Mûsil hazret ola min hâcda 
13. Lîk tafdîl eyleriz rev’iyyet biz
Kâvlur anda kim în u kim ‘aziz

21
Temsîl fî-tafdilin Nebi ‘aleyhisselâm ‘ala sa’irül enbiyâ 
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Da’vet itse bunların bir padişah 
Gül eylese tezyîn taht u bâz-gâh 

2. Cümledâr el-da’vete dahil olur
Lîk sohbet muhtelif hâsıl olur 

3. Görsen istersin bu tafdîle delil 
Lîk sohbet muhtelif hâsıl olur

4. Ger nebûtab kamû bir nûrdur 
Lâ-nifrak sahfına mestûrdur

5.” Len terânî” geldi Mûsâya cevâb 
Münir ânı Mustafâya feth bâb 

6. Her zemân ol şâhdân meşhudi Hak 
Cümle yer mescid ana mescûdi Hak 

7. Dâhî Hakdan kalbi çün gâh idi
Kıble-gâhî şem u celallah idi 

8. Cânı bulmuşlardı lakâyîla bekâ 
Her dem eylerdi ‘oruc u irtikâ 

9. Günleri seyr eylediğinden murâd 
Bu ola vâllah ‘âlem bil sedâl 

10. Çünki zât-ı mefhar afâk idi 
Cümle afâk ol şehe müştâk idi

11. Çün anınçün yâradılmışdı cihân 
Bu cihân bir cism ü ol olmışdı cân 

12. Yer yüzün kıldı kadu mı müftehir 
Asmân u ehli ana muntazar 

13. Hep kılarlardı teminâ hâlle 
Kim Muhammed devledü ikbâlle 
14. Yüzleri üzere basup tâki kadem 
Hoş müşerref kıla ol nûr kadem 

15. Bir gün irdi iktizâ’yı zât Hak 
Kayda seyr ol mazhar ayât Hak

16. Mekkeden kaddese varûp seyrân ide 
Ba’dezân ‘arş üstüne cevelân ide

17. Ki burâk veki per cebrîl ile
Güne gün tekrîm ile tecellî ile 

18. Nerd-bân olup tabâk asmân 
Geçdi andan kıldı seyr lâ-mekân 

19. Gördi yolda nice bin nef ü nigâr 
Olmadı ol pehlivân gönli şikâr 

20. Zîn olup eşcârla ezhâr ile 
Hûrla enhârla envâr ile 

21. Zîn olup eşcârla ezhâr ile 
Hûrla enhârla envâr ile 
22. Kendûyi ‘arz eyledi ol hazrete 
Kılmadı meyl ana bâk bu ‘ibrete 

23. Hak idi maksûd mutlak çün ana 
Pes makîd olmadı andan sûna 

24. Mâ-sevâdan kıldı çün gönlü gezer 
Hak didi hakkında mâzag el-basır

25. Pes makâm kâb kavsine kadem
Basdı u dikdi evednâ da ‘ilim 

26. Şol yüzi kim görmemişdi enbiyâ 
Gördi niçün ü ceheni bî-keyf ü kem 

27. Açuban cândan göz ol şâhib hemen 
Gördi bî-noksân cemâlin itme söz 

28. Hak ana cehîne lâyık virdi göz 
Gördi bî-noksân cemâlin itme söz 

29. Rev’yet ma’bûd çün bî-keyfdir 
Bunda keyfiyet kelâmı hayfdır 
30. İrdi mahbûbine ol mahbûb Hak 
Okudı hüsni kitâbından sâbık 

31. Anda ‘ilm olyan u ahrîn 
Hâsıl oldı kalbine Hak et-yâkin 

32. Söyleşildi onda toksân bin kelâm 
Bahre buldı tâki andan hâs ‘âm 

33. İbtidâ-i seyrden tâ intihâ 
Söyleşildi bir dem içre mâcerâ 

34. Ol Hudâya yıla ol şâh emin
Devletiyle eyledi ‘azm zemîn 

35. Anda farz oldı bize beş vakt namâz
Lâ-cerem mi’rac mü’mindir niyâz 

36. Cem’ idüp ehl-i semânın hidmetin 
Beze farz itdi Hakkın gör ni’metin

37. Gökden indi bize bu habel el-metin 
Anı a’lâm itdi Kur’ân mübin 
38. Çokdur ânın lutfu en’âmı bize 
Cümleden yegdir bu ikrâmı bize 

39. Kâyyûp tâ’at bulâvuz karb Hak 
Alavuz ol sabık rahmetden sabık 

40. Hakka yüz bin şükrü ol şâha selâm 
Kâyetti biz bî-dillere en’âm ‘âm 
22
Der kemâl kudret bâri ‘âz isme 
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Sen anın mi’râcına şekk eyleme
Defter dînden adak adak Hak eyleme 

2. Ey kânın bir parmagından oldı şak
Ânı hoş seyr itdirir rabbin felek

3. Şarkdan garba varır her gice ol 
N’ola bir sâ’atde seyr itse resûl

4. Hak te’âli kâdir mutlak durur
Kudrete inkâr iden ahmak olur 
5. Toptolu âsâr kudretden cihân 
Ser be ser ‘ibret durur gün ü mekân 

6. Nahle vahy ebedüp ‘asl ta’lîm iden 
‘Anek büte nese u san’at o kerden 

7. Eşref mahlûkuna bunca kerem 
Eylese olur mı kudret nahr-ı kem

8. Devlet ânın kim hamîr pâki var
Kudreti fehm itmege idrâki var 

9. Kudretinde hiç ânın noksânı yok 
Andan idrâk iste kim ihsânı yok 

10. Per kılân bâğ cihânı berk ü ber 
Hoş temâşâ kılmaga viren nazar 

11. Meyveler zemîninde lezzetler koyan 
Zevkle hem ana ‘izzetler koyan 

12. Verd vire hân yâradup meskîn hitâm 
Anı idrâk itmege viren meşâm 
13. Halak iden fehm ma’kulât içün 
Ana kulâkdan açan der vazeler 

14. ‘Akıl viren fehm ma’kulât içün 
Mader kât cism-i mahsûsât içün 

15. Câna viren ‘aşk u şevkinden eser 
Kalbe viren ‘ilm ü fehminden haber 

16. Ser insanı ya vasl-ı â’tâ iden 
Asla fer’ u ferâ asl-ı â’tâ iden 

17. Ker sana kudret tefhîm ide
Ser keremnâ ile tekrîm ide 

18. Görmüser hiçbir îş Hakka mahâl 
Her mahal ‘âlem ola sana hâl

19. Gûş idüp tesbîh eşyâyı sarîh 
Fehm idesin zikr-i zirâtı fasîh 

20. Nûr idüp nusret bula cânın yüzi 
Her dem ola tâze îmânın yüzi 
21. İresin sen çün bu ‘ilm eşrefe 
Ref’ola senden mizâc felsefe 

22. Bulasın sünnet cemâ’at mezhebin 
Olyâ u asfiyânın meşrebin 

23. Nûr olup kalbin bula şekkden ferag 
Mühr Hakdan yâna cânında çerag 

24. Hak ola helâl cümle müşkilin 
Mahzen ‘ilm elden ola dilin 

25. Gösterüp zulmetde kalmışlara râh 
Hoş kılâguz olasın bî-iştibâh 

26. Ba’dezân tâlebeler cân olasın 
Cümle derd ehline dermân olasın 

27. Bulmayânlar ‘ukde’i şekkden halâş 
Gayre irşâd ide mi râh menâş 



22
Fî-evsâf Kur’ân ela’zîm kelâmullah el-kadîm nifa’nâ Allâh basarete el-müstakim 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Mu’cizâtı gerçi bî-pâyân durur
Cümlesinin azmi Kur’ân durur

2. Zâhirîdir fesâhat ma’deni
Bâtınî nûr medâyet mahzeni 

3. Didi Hak kerânes ü cez olsa zahîr 
Bir birine diyemez buna nazîr 

4. Budur ol zalim ü delâlet kâmâ 
Mu’cizât-ı enbiyânın câmâ 

5. Felek nûh oldu ise ker ‘ilm nücûm
Fitne mucenden kılur Kur’ân halâs 

6. Oldı feth eder ise ker ‘ilm nücûm 
Encüm Kur’ân şeytânına rücûm 
7. Ger haliyle verd ü reyhân oldı nâz
Dûzah eyler ehl-i Kur’ândan firâr 

8. Oldı ger mü’si ‘asâsı ejdehâ 
Sihrini sâhirlerin kıldı hebâ

9. Sözde sihr iden ‘Arap şa’irleri 
Gördi çün Kur’ânı dürdi defteri 

10. Bildiler gelmez beşerden bu kelâm 
Vahy Hakdır hikmet rabilenâm

11. Ehl-i Hudâ gerçi hoş bizim oldı bâd
Hem helâk oldı anınla kavm ‘âd 

12. Buldı Kur’ânıyla mü’minler necât 
Havâr u makhûr odlı keffâr u tagât

13. Kıldı ‘aysi ihyâ-i memât 
Virir olmuş dillere Kur’ân hayât 

14. Hiç olurmu bundan ezhar mu’cize 
Hacet rûşen bu yetmez mi bize 
15. Nice kim kasd eyledi her bu el-fazûl 
Bulmadı bir harfini tahrife yol

16. Hafz Hakdır bu degil sihr ü füsûn 
Nihan nezlinâ oku tâ hâfzûn 

Kâlallah te’ali: İnna nahûn nezzelnâ enzikr enâle ihâfzûn

17. Bir kuş peydâ olurdı mu’cizât 
Talanurdı yine bulmazdı sebât 

18. Togdı fer’an aftâb bî-mahâk
Nûr-ı sâbitdir elâ yevm iltilâk

19. İrdi çün kim bu ziyâ-ı lâ-yezel 
Zulm ü zulmet mahu olup buldı zevâl

20. Zâhir ahkâmı şerây’ derleri
Bâtını memlû hakâyık gevheri

21. Nazm elfâz-ı şifâ mü’minlere 
Nûr ma’nâsı safâ mûkanlara 
22. Safha’ beyzâde hatta zülf-i hûr 
Kehl veş bâktıkça virir gâzr nûr 

23. Satırlar her safhada mi’râc
Kim olur her pâyede yüz bin fütûh 

24. Her kimin kim kandı cânında vefâ 
Oldı Kur’ân ana mirât-ı safâ 

25. Kaçuban mühr vefâdan cân gözin 
Anda ‘âşık seyr eder cânân yüzin 

26. Çâh zulmetden bu Kur’ân mabeyn 
Hoş halâs içün durur habel el metîn

27. Eyledi her kim bu habele î’ltişâm
Kurtılup cehilden bulur ‘âla makâm 

28. Her kimin kim var elinde bu kemen 
Oldı cânı fazl Hakdan bahremend

K’alallah te’ala: İnnâ ‘areznel emânete ‘ala el-semavâti velarzı vel cebâli febeyna en yahmilnehâ v eşfakne minhâ ve hamelehel insanü innehü kâne zulümen cehüb Kâlallah celli celâlü: Va’büd rabbeke hayya yâ’teykel yakîn 

33. Şükr idin ey reh-revân râh Hak 
Kim şeb dünyâda togdı mâh Hak 

34. Fikr idin bu fazl u ihsânı bize
Rahmetden virdi Kur’ânı size

35. Ola gönderdi ol na’m el-ma’în 
Mustafâ’yı rahmettellil ‘âkmîn 

36. Çün civârında ana virdi şeref 
Virdi Kur’ânı bize na’m el-halef
24
Mukaddime-i intikâl hazret-i habîb rabbil ‘âlemîn seyidinâ el-enbiyâ vel murselîn 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 
(Câm’ kemâleten avlîn velâhirin Muhammed el-Mustafâ salallah)
(Te’ali ‘aleyhi ve ‘Ali ola vesselim)

1. Nâzil oldı çün kemâlullah temâm 
Buldı pes ‘âlem nizâm u intizâm 

2. Her cihetden buldı dîn emr-i kemâl 
Oldı icrâ emr ü nehy zül-celâl 

3. Sâbit oldı gün gibi şer’ kavîm 
Hoş ‘ayân oldı sırât-ı müstakîm 

4.Gösterildi ne ise tâ’vat yolları 
Rab ne yol bulmag içün kûlları

5. Oldı hem cümle delâlet râh-yeküm 
Geldi pes el-yevm ekmelet leküm 
Kâlallah te’ali: El-yevme ekmeltü leküm diniküm ve etmemtü ‘aleyküm ni’meti verazitü lekümül islâm dînâ 

6. Kim size en’amı ‘âm itdim bugün 
Dîniniz ‘âlem olyan u aharin 

7. Kim bu Kur’ân içre derc oldı yakîn 
Cümle ‘âlem olyan u aharîn 
8. Haber’îl indirdi çün bu âyeti
İrdi islâmın semâya râyeti

9. Anladı ashâb iricek bu kemâl 
Kâvla habîl Hak kılıser intikâl 

10. Devletiyle yüz tutiser aslına 
Cân-ı uymuşdır habîb-i vaslına 

11. Kim ana asl-ı vatandan bu sefer 
Bu deni münzel gehi kılmak gezer

12. Anınçün olmuş idi bî-halâf
Kim cihân derdin süzüb hoş kıla saf 

13. Kûlların rabbine irşâd eyleye 
Def’ idüp hicrân gamın şâd eyleye 

14. Bilmişidik ol Hudânın cûdini
Gün ‘âlemden anın maksûdini

15. Künt kenzâdan açup ma’na yüzin 
Anladık ahbabtân ‘ârif sözin
16. Lutf u kahr kılmaga Hakın zuhûr 
Eylemişdi ‘âlemi dâr el-gu-rûr 

17. Safha dünyâyı kılmış pür nigâr
Hem komuş ehlinde cezv’i ihtiyâr

18. Göre kimdir ‘âşık nakş çekil
Kim geçer andan virir nakkâşa dil

19. Biline bu ibtilâdan hâş u ‘âm 
Zâhir ola fırka’ nûr u zalâm 

20. Fark ola ehl-i na’im ehl-i cehîm 
Kendü bilür hikmetn rab hekîm 

21. Ahmedi bu emre göndermişdi ol 
Rahmetinden göstere tâ bize yol

22. Nâzil oldı çün ana amel kitâb 
Rûşen oldı her hata ile savâb 

23. Din ‘arusı eyledi keşif cemâl
‘În cândan kıldılar resf zelâl 
24. Çün kamû makşûd Hak oldı ‘ayân 
İstedi pes ol hemâ-i lâ-mekân 

25. Bâl açup cânıyla cevelân eyledi
Mevtin aslıya seyrân eyledi

26. Gerçi cânı Hak eyledi her nefes
Lîk olmuşdı bu ten câna kafes

27. Feraceden olân teferrüc yâ şühûd 
Eylemez ‘âşıkların cânına sûd 

28. ‘Âşık ister çeşm ola ser tâ kadem 
Her tarafdan göre tâ nûr kadem 

29. Gerçi olmuşdır cihân mirât dost 
Matlab ‘aşâk olupdur zat-ı dost

30. Müntezir olmışdı ol ehl ü sâl 
Kim ne vakit bu yerde intikâl 

31. Vahiyle bildi pes ol hayral beşer
Mevlid ayıdır yine vakit sefer 
32. On ikincisinde hem isneyn gün
Ana keşif oldı bu ‘ilm min ledün 

33. Bir dem oldı bu cihânın ‘amiri çün 
İntikâl ide yine togdıgı gün 

Kâlallah en Nebî ‘aleyhisselâm: Min beşerini bihir ve seferi beşerte bil cennete 

34. Arzu eylerdi cânı ol demi
Kim ne vakit ire bu vuslat ‘âlemi 

35. Eyledi ashâbına bir gün hitâb 
Lutufla ol Hazret-i ‘Âli cenâb 

36. Didi sizden bana her kim mûştular 
Kim temâm oldı bugün mah-ı sefer 

37. Cennet ile müjde virem cânana 
İre Hakkın bî-hesâb ihsânına 

38. Bir sahabe var idi ‘Akaşe nâm 
Diidi bir gün ana güli hayrül enâm 
39. Mûştuluk çıkdı sefer geldi rabî’
Dide ey ‘Akaşe sana ben sefî’

40. Çünki oldın bunda sen yârim benim 
Olasın cennetde hem cârım benim 

41. Biri dâhi geldi ashâbın meger 
Didi ey sultân bugün çıkdı sefer 

42. Didi ol ‘Akaşe’ye oldı nasîp 
Kısmet Hakdan bugün buldı nasîp 

43. Ben zayıfın atâsı bî-çâre kûl
Nakl idüp abâ o cüdâdan ol

44. Dirdi islâm içre ‘olâ cedeemiz 
Hazret-i ‘Akaşedir ser haddimiz

45. Andan irdi bize bu mirâs dîn
Olur ol ser çeşme’ mâh-ı ma’în 



25
Hitâben Nebi sallallahü ‘aleyhi ve sellem lâ-sahâbe rıdvân Allâh ‘aleyhisselâm 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 
(Ecma’în bîlmelet vel mev’azeten hüsnet vel Kur’ân ve intikale bil rûh vel rıdvân)

1. Çün beşâret eyledi ‘Akâşeye 
Lutufla cân virdi pîr lâşeye 

2. İntizâr içre idi da’im ol habîb 
Vakit irüp ol va’dene oldı karîb 

3. Buldugı içün beder olup rûhı kemâl 
Cism-i pâki za’fla oldı helâl 

4. Hakdan ashâb içre ol çün nûr idi
Cümlesi ol nûrla mestûr idi

5. Olmuş idi cümle şeytâna rücûm 
Ol sebebden dirdi ashâbı nücûm

6. Olmuş idi her biri râh Hudâ 
Olmuş idi dîn içinde muktedâ 

7. Hoş tahlık eylemişlerdi kamû 
Ol sehin ihlâkı ile mû be mû 

8. Nûr Kur’ân ile tolmuşlardı hep 
Rehber râh Hak olmuşlardı hep

9. Çünki Hakdan yana ‘azm itdi resûl
Hoş vasıt kıldı ol sâhib asûl

10. Ümmetin ısmarladı yârınına 
Aferîn ol hazrettin ihsânına 

11. Didi ben gitdim size Kur’ân yeter
Hakkın emr ü nehyine bir hân yeter 

12. Emr-i dîni ümmete ta’lîm idin 
Hakim şer’a-i cânla ta’zim idin 

13. İtmesünler bu fenâya îtimad
Eylesünler dîn yolunda ictihâd 
14. Çün dinledür bu cihân dâren karâr 
Bî-sebâta olur istizhâr ‘âr 

15. Saklasunlar Hak huzurunda hep
Kim geliser sancağım altına hep

16. Ânlara olsam gerek ol gün şefî’
Hak bana virmiş olurur kader refî’

17. Ol güni yâd eylesünler cânla 
İtmesünler ma’sît nisyânla 

18. Eyleyüp bu v’aza ashâb kibâr
Gözlerindendir u küherler nisâr

19. Dinlediler lafz küher bârını 
Cânla hafız itdiler asârına 

20. Ba’dezân ol Hazret-i ‘Ali keher
İstedi mahbûbuna kılmak sefer 

21. Hoş tevce eyledi Hakdan yana 
Fâ’al muhtâr u mutlakdan yana 
22. Kıldı şemse ol ziyâ vasl-ı arzû 
Fer’ olum mı kâyetmiye asl-ı arzû

23. İrdi ol mahbûb Hak matlûbuna 
Vasl oldu cânla mahbûbuna 

24. Bize denmez dahî bu yerde kelâm 
Hôş serîn nice bilsün hâş u ‘âm 

25. Ger murâd olsa bu vasf atnâbla 
Hoş müretteb şerhî fasl u bâbla 

26. Ânı yazmışdır seyr ehl-i kamû 
Şerh ü tafsîl eylemişdir mûbemû 

27. Hûd kim eyler ol şehin vasfen temâm 
Mâverâ-ı ‘akldır çün ol makâm 

28. Arz u iflâk olsa defter ser be ser 
Kâtib olsa cin-i melek ü beşer

29. Olsa ağaçlar kalem deryâ midâd
Vasfı yazılmış eli yevmen tenâd 
30. Hûd bu defterden bizim maksûdemiz 
Bezl-i mevcûd eylemekdir sûdemiz

31. İş budur kâvl kâ’inâtın mehteri
Enbiyâ divânın ser defteri

32. Cân ‘âlemdir kânın içündür cihân 
Ânınçün helâk olupdur ins ü cân 

33. Ânınçündür zemîn iflâkla 
Sâbet olmuşdur bu söz levlâkla 

34. Rûhı halak olmuşdur on iflâkla
Âb u bâd u ateşiyle hâkdan 

35. Hep kemâl mazharıdır bu cihân 
Ol ahar âşkâra u nihân 

36. Badâ ‘âlemden eli yevmin ma’âd
Cümleden ânın vücûdudır murâd 

37. Mevlididir ser be ser ekvân anın
Hem nebât ü ma’den ü hayvân anın 
38. Ana gün ile mekân muhtâcdır 
Her kademede ol şehe muhtâcdır 

39. Mu’cizâtıdır ânın hem bir devâm
Fa’l u kûl u vasfı mu’cizdir temâm

26
Fî- âsâren Nebî ve envâre ve ba’da intikâle eli inkarazın devrân 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Hâliyâ ‘âlem tolu âsârıdır 
Zerre zerre mazhar âsârıdır 

2. Dîn evi Kur’ân ile ma’murdur 
Hem ahâdis ile hep pür nûrdur 

3. Pür meşâbîh ile meşekkât oldı gün 
Hem meşârık ile mir’ât oldı gün 

4. Her tarafdan gösterir nûr cemâl 
Haşereden hem kâliserden lâ-yezâl
5. ‘İlminin ‘âlemlere oldı mazharı
Evliyâ esrârının ser defteri 

6. Şer’ evin kıldı imâret ba’zısı
Şehr-i nefs ü dîvî gâret ba’zısı 

7. Kim kelâmullahı tefsîr eyledi 
Kudreti yetdikçe takrîr eyledi

8. Kimisi yazdı ehâdîse şerûh 
Buldugınca cenâb Hakdan fütûh 

9. Mâlik Ahmed bu Hanîfe sâfî 
Mazharın dîn ismî ve nâfî 

10. Eyledile dîn yolunda ictihâd 
Beyit dîne her biri oldu ‘amâd 

11. Cümle ol şâhın kemâlidir bular 
Emrü hüküm zül-celâlidir bular 

12. Hoş mezâhirdir meşâyih hâline 
Zümre’ ehl-i saâh ef’âline 
27
Fî-hikmetin serâi’ vel hakâyık ve hikmet habs el-ervâh fî elâbdân

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Olsa ger sûret şer’ mübîn 
Sırrla bulmazdı hâl ehl-i yakîn 

2. Olsa hem ehl-i yakân u sakat 
‘İlimle bulmazdı şer’ emrî sebât

3. Rûh pâki bu bendende kayd iden 
Ol himâyeyi bir kîl ile şayd iden 

4. Eylemiş sîmürg ‘aşkın bî-cidâl 
‘Aşkı setr itmezse ‘akl olur vebâl 

5. Bu kafessiz mürg cân bulmaz kemâl 
‘Aşkı setr itmezse ‘akl olur vebâl

6. Sûret şer’ içre cândır ‘aşk Hak 
Şer’ zâhirdir nihândır ‘aşk Hak 
7. Magz hûbun kasrdandır ‘ismeti
Kasr bî-magzın hûd olmaz kıymeti

8. Hikmetinden ol hekîm lâ-yezâl 
‘Adille virmiş bulara î’tidâl 

9. ‘Adil Hakdan her kim eylerse 
Zâlim olur şübhesiz ol bu el-fâzul

28
Der evsâf evliya’ kemel ki muzâhir bî-kemâl peygamberenned ‘aleyhisselâm 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Vardırhem nice dîn serverleri
Hazret-i peygamberin mazharları

2. ‘İlm zâhir ‘ilim ‘aşk ve ‘ilim hâl
Cem’ olup onlarda bulmuşlar kemâl

3. Şîh mahyeni et-dîn ü sadr el-dîn gibi
Hazret Menlâ Celâleddîn gibi
4. Açuban hoş Fakir Ahmedden haber 
Mesnevi içre neler yazmış neler 

5. Mürşid râh hudâdır ol kitâb 
Hak bu der her beyti der faslı hitâb 

6. Hem buyurmuş kendü ol sâhib hüner
Mesnevi denen fakr-ı set ey peser 

29
Der evsâf fadâ’il fakr

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Fakrla fahr eyledi çün Mustafâ 
Fakr olup der şübhesiz kân safâ 

2. Fakrdır asl-ı asûl râh din
Fakrdır hem mûris ayen el-yakîn

3. ‘İlim ve ‘imâl oldı mirât safât
Fakr olupdur mazhar ve mirât zât

4. Kalbe virir tasfiye ‘ilm ü ‘amel 
Fakrdır mahz safâ-i bî-bedel

5. Hâsıl ‘ilm ü ‘amel cennet durur
Ahar fakr u fenâ vuslat durur

6. Uludur bu fenânın bezl-i mâl 
Bezl-i cândır ‘âkıbet ana mâl

7. Meskenetdir fakr evine feth bâb 
Pâkdır benlik götürmez bu habâb 

8. Fakr ararsan nefse zillet pîşe kıl 
Rah fakr-ı ba’d ezân endişe kıl

9. Kim istedin âdemin hoş haslatın 
Rabbenâ innâ zulmünâ devletin 






30
Der beyân âna Hazret-i Mevlâna Celâleddin kadsinallah basrel a’zîr 
(Der mesnevî fer mevdesit ki Hak sübhâne ve te’ali kibrütu’ halâ îkra)
(İmtihan kırdesit bu cûd enbiyâ ve evliyâ ‘aleyhisselam. Zîrâ)
(Bi Hazretes hiç kibrin tevân gerd)

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1. Bir terâzü kurmuş ol sâlâr dîn 
Kâvle fark esrârla ihyâr dîn 

2. Kim itâ’at eyler ve kim baş çeker 
Meskenetdir kim bitirir kim kibr eker 

3. Mesnevî ma’nevide söylemiş
İş bu yüzden anı hoş şeh eylemiş

4. Kim Hudâ çün hâlak ‘âlem durur 
Kâder mutlak şeh â’zim durur


5. Kudretine kimse inkâr eylemez 
Pes ana bâş egmene ‘âr eylemez

6. Pes bilmezdi ne kim inşâf ider
Hakka uymaga kim istinkâf ider

7. Eyledi bir yüzden ol şâh ibtilâ 
Gönderüp cins beşerden enbiyâ 

8. Tâ göre Hakka kim eyler inkıyâd 
Kim ola şeytân ehl-i i’nâd 

9. Bir zemân anınla oldı imtihân 
Ehl-i hayru ehli şer oldı a’yân 

10. Sonra kût tutdı envâr Nebî 
Kıldırlar ta’zîm ana şîh u sabî

11. Tolanup kendü cihândan ol kamer 
Tutdı afâkı kemâle ser be ser 

12. ‘Âleme zîn oldı hâlka nûr ‘în
Ana uymak gelmez oldı nefse sîn
13. Pes bilinmez oldı hâl hâs u ‘âm 
Gösterüp kendüyi hep sâhip makâm 

14. Pes yine gönderdi ol sultân ‘adil
Evliyâ u ehl-i ‘ilm u ehl-i fazl

15. Hem meşâyiş zümrsini bi-riyâ 
Kim bulardan varsân enbiyâ 

16. Bunları gönderdi ol sultân mahın 
Kâlmaya tâ tav’ u kibr nefse şen

17. İmtihân Hak temâm oldı bugün 
İmtiyâz hâş v’âm oldı bugün 

18. Bunlara her kâyetdi cândan ihtirâm 
Hak katında buldı ol ‘Âli makâm 

19. Düşdi ayakdan sûlar kim çekdi bâş
Düşman olan serle havâr oldı fâş



31
Der fedâ’il itbâ’ meşâyih ve ‘ilmâ rahmehüm Allâh te’âli 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Ehl-i Hakka meskenet devlet durur 
‘Aceb u kibrin hâsılı zillet durur

2.Da’im it ta’zim ihyâr kerem 
Hakkadır onlara ola ihtirâm 

3.Meskenet kıl halka şol ümidle
Kâyresin anlarda br ehl-i dile

4.Tâ bulâsın sâyesinde nûr Hak
Alasın ‘ilm ledünîden sebk 

5.Ayagı topragı devlet tâcıdır 
Meskenet anlara cân mi’racıdır

6.Meskenetden eylemez kimse ziyân 
Ger olursa kaderi meseli asmân 
7. Meskenetden görmedi herkez zarar
Düşürür nûrın yere şem ü kamer 

8.Katlarında bir durur dervîş vebai
Tek hemân olsu bular rûzen keşâi 

9. Oldılar lâ-büd ziyâ ender ziyâ
Pür kılup onları nûr kibriyâ

Kâlen Nebî ‘aleyhisselam: Mâmin adımı illâ vefi ra’si silsiletün silsilet elî el-semâ’ el sâbi’t ve silsilet elî elarzı elsâbi’t fâza tevâzu rafa’ullahü elî elsemâ’ elsabi’t ve ize tekebürü vazahullahü elî elarz elsâbi’t-nakli min sehâbın ahbâr

10. Bu hadîs içre buyurmuşdır yakîn 
Başına her şahsın iki silsile 

11. Kim geçüpdir hikmet kadusuyla 
Başına her şahsın iki silsile 

12. Meskenetde her ne kıldı nefsi pest
Hûf Hakkdan kendû’yi kıldı şikest

13. Mürtefi’ tevkin a’lâya birisi
Sârkuban inmiş serâya birisi

14. Kâldırır pes ana Hak fevkin felek 
Oldı çün kim hûyla cins melek 

15. ‘Aceble baş kaldırup her kavle kerem 
Kılmaya Hakdan tekbir ile şerm 

16. İndirir ânı Hudâ tahtın serâ 
Eyledi çün divveş ‘aceb ü merâ 

32 
Mev’aze der ma’nâ-i în hadîs 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Çün işitalik bu hadis Ahmedi
Alçak ol rıfa’t dilersen sermedi 

2. Bâj güne bu cihânın kârı hep 
Renhibi râhat râhatıdır rencü teb

3. Kudret irse nefse istedir ac bil
Za’f u ‘aciz irse ana mi’rac bil

4. Ger denenden nefsin alma bendini
Arzudan kes anın peyvendini

5. Ol hâr umar da’im otlakdan haber 
Almamışdır hüsn-i mutlakdan haber 

6. Her nefs kâvin murâdı kâh olur
Gül şekerden ol kaçan agâh olur 

7. Gene umarsak Hakdan it nefsi harâb 
Gül bitürmek istesek olagal turâb

8. Mustafânın çün şa’iri fakrdır
‘Âlem üzre iftihârı fakrdır

9. Hakkın irmek istesek rıdvânına 
İtbâ’ ît enbiyâ sultânına 

10. Kıl nazar olkâ’inatın şâhına 
Her dem eylerdi du’a Allâhına 
11. Dirdi niskin it hayâtımda beni
Eyle miskîn hem memâtımda beni

12. Hem yime ‘akıbâde miskîn neşr kıl 
Zümre miskînler içre haşr kıl

Kâl ‘aleyhisselam: Allahümme ehyini miskinâ ve ümmetini miskinâ vahşurini fî zümretil mesâkin 

33
Fî- ihtiyâre el-fakr vel miskinet

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Hak ana virmişdi çün kim bunca kadr
Hem makâm karib o ednâda sadr

2. Bildirüpdi nükte’-i levlâkla 
Kânın içündür zemîn iflâkla 

3. Mâ-tekaddem mâ-teahhar zen beni
Magrifet kılmış idi ol şeh gani

4. Pes niçün ol seyd sâdet gün 
‘Arz iderdi Hakka ‘aciz u za’t u hûn

5. ‘Arsdan ‘âla iken câhı ânın 
Oldı fakr u meskenet râhı ânın 

6. Bu idi Allâh ‘âlem hikmeti 
Hak ana çün virdi bunca ni’meti 

8. Şükr idüp ol mena’mın ihsânına 
Tâ’at minnet bulurdı cânına 

9. Her ne dürlü Hakka has olsa kişi 
Tâ’at u şükr u niyâz olur işi

10. Bir olu sultândır ol halâk gün 
Her kime kim virse karbet kılsa övün 

11. Anladıkça kudretin eyler huzu’
Her nedenlü kârete ‘ilm artâr huşu

12. Bî-nihâyetdir Hudânın degahı
Artırır havfen bu hâbın agahı 
34
Fî-evsâfın ‘aşk u Hâlâfe 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Bir dâhi budur ne ol şâh resl ,
Olmuş idi ‘âşık u ma’şûk gül

2. Olsa kâmil hûbda hüsn ü cemâl 
‘Aşıkın ‘aşkı hem olsa bir kemâl 

3. Lâzım olur ana pes fakr u fenâ 
‘Aşka lâ-büddür gam verc u ‘inâ

4. ‘Âşıka da’im niyâz u meskenet 
Deşmeni der iz u câh mefharet 

5. ‘Âşıkın şol dem bulur cânı huzur 
Ten lebâsından ola arıyân u ‘aver 

6. ‘Âşık ister varlıgı tâsir kadem 
Nâr ‘Aşk urup kıla yekser ‘adem 

7. Havarlık ‘âşıkların mi’râcıdır
Hâr u hâre sendes u dibâcıdır

8. Derd ü gamdan gam-güsârı ‘âşıkın 
‘Akla sıgmaz kâr u bârı ‘âşıkın 

9. Rahat olmaz çekmeyince der ü teb 
Tutmaz âram olmasa renc ü ta’b 

10. Varlıgın her dem helâk itmek diler
Hâr u hasdan râhı pâk itmek diler

11. Tûr ‘aşkı kimse bilmez ‘akılla 
Fehm olunmaz ol kitâbı nakille 

12. Remz ‘aşkı hem yine ‘âşık bilür
Halâk bilmez serîni hâlk bilür 






1
Gazeldir vasf-ı ‘aşk

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. ‘Aşkdır ol kim riyâ bünyâdını viran ider
Mühr ü mâh ü encüm ü iflâkı ser gerdân 

2. ‘Aşkdır ol kim zemîni pest bâl eyleyüp
Mühr ü mâh ü encüm ü iflâkı ser gerdân ider

3. Aftâb ‘aşk çün bir zerreye pertev salar 
Âdını ‘İsa in Meryem mûsi ‘imrân ider

4. ‘Aşk çün kim şeh-per açar seyrev edeni içün 
Cibr’îli altı yüz bin bâlla hayrân ider

5. Çağrır sultân ‘aşk el-fakr fahr-i dembedem 
Yâni sertâpâ sevay Hakkı dest efşân ider 

6. Gül şeymâ halâ Allâh bâtıl tablin çalup
Gülşen tevhîd içinde raks urur cevlân ider

7. Bu ‘Ubeyd pür belâyı gör ânın bir siması
Râh pür hûnda nice yıllar durur galtân ider

2
Gazel denir hem der vasf-ı aşk 

Mef’ûlü mefâilü mefâîlü faûlun 

1. Her ehl-i hevâ ‘aşkdaki râzı ne bilsün 
Her peşe hemân kıldıgı pervazı ne bilsün 

2.Şol gûş nes tesvîl şeyâtınla per durur 
Cân sema’ne Hakdan iren avâzı ne bilsün 

3.Her serd gönül kim ola perlehu melâhi 
Söz ehl-i semâ’ eyledügi sâzı ne bilsün 

4. ‘Aşk ehlini ‘âşık ehli bilür zâhir ü bâtın 
Mahmûd Saffet olmayan ayazı ne bilsün 

5. Dünyâyı danî cefasına kerkes olanlar
Sultân ilinin lâyıkı şehbâzı ne bilsün 

6. Her mez belada dâne taleb hangi kuşlar 
Bahr-ı içre ne zevk eyledügün kâzı ne bilsün 

7. Derd iste gül ü kasr ulu mı kav ‘Ubeydî’
Bî-derd kişi derdeki râzı ne bilsün

35
Hitâb Hazretdir kemâl istignâ-i o vaciz u taksîr meddâh 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Ey Nebîler zümresinin zübdesi
‘Âlemin fahr-ı cihânın ‘amadesi 

2. Hâsıl gün ü murâd emr-i gün 
Mahzen esrâr ‘ilm minelden 

3. Tâc fark ‘arş u kersi ü semâ 
Nûr u berk mâh u hurşid sehâ 

4. ‘Âlemin cânı u cânın ‘âlemi 
Mahremîn şâhı u şâhın mahremi
5. Mazhar kudret menât nasır va’ven 
Merkez-i ‘âlem medâd her dünün

6. Lîk dünyâda yüzün bederen deci 
Rûz-ı mahşer tala’tın şemsen zahi

7. Hüsnünün aşifetesidir cân u dil
Toludur ‘aşkın hevâsı âb u gül

8. Râyetin nasr-ı min Allâhdır senin
Vasf-ı hâlın lam’ Alâhdır senin

9. Cânına meşkât tende nûr zeyt 
Zû’ Hakdır mân-meyt ezer meyt

10. Mübde’ âlem vücûd keder senin
Cümle varlık feyz cûd keder senin

11. Enbiyâ divânının muhtârısın 
Evliyânın kâfile sâlarısın 

12. Kûl vefa’lık cümle mu’cizedir senin
İns ü cin medhinde ‘âcizdir senin 
13. Çünki levlâk oldı medhet sanki
Kim bula yol vasf-ı bî-pâyânki

14. And içerken emrine halk senin
Medhini kim eylese lâyık senin

15. Ol ki mübde’ hem mâb itmiş seni
Bir münevver aftâb itmiş seni

16. Tolmuş ânın şa’lesi şîb firaz 
Medh u vasfından cihânın bî-niyâz

17. Kendü nûrıdır yine meddah ana 
Nefsin eyler kadh olân kadah ana 

18. Ol ki medh itmek diler envârıki
Fazl u cûd halk deryâ bârıki

19. Medhden iksây maksûdi anın 
Zikr nâmındır hemân sûdi anın

20. Yohsa mesteganısın ey mahbûb Hak 
Medh ider çün nûr ki rabül felek 
21. Şerh olunsa bin bin evsâfın senin 
Hüsn-i halk vücûd vel tâfın senin 

22. Şems enverden hemân bir zerredir
Rûz ezherden hemîn bir türedir 

23. ‘Âciz iken cümle medhinden cihân 
Serbeser her zerre olmuşken zebân 

24. Nice kılsun vasfın ey şâh belend 
Bu ‘Ubeyd derdmend ü müstemend 

25. Agzımı bin kez kelâb ile yusam 
Lâyıkolmaz medhine ey pür kerem 

26. Bu teklifden merâmı bendenin 
Mübtelâ ü bî-dil ü efgendenin

27. Zerre vasf aftâb itmek diler
Ana ya’ni intisâb itmek diler



36
Hikâyet

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Yûsuf sadîk kâvlidir hoş nihâd 
Sâtmaga Mısr içre kılmışlar mizâd

2. Kimi virmiş bedre bedre simüzer 
Kimisi baş agrı misk ü keher 

3. Zehre tâl’ bir zehl seyret kâri
Olmuş ol gün yüzlü mâha müşteri

4. Bir kelâve iplikle ol ‘acûz 
Hoş taleb kılmış ânı perşûk u söz 

5. Halk ânı ta’yîb idecek ol kâri
Dimiş ey şemse olanlar müşteri

6. Âna kıymet mi olur bu sîm vezir 
Ger tolarsa cümle ‘alem ser be ser 

7. Kıymetine çûnki lâyık nesne yok
Bir derer pes ana nisbet az u çok

8. Müsteri olmakda maksûdem benim
Hem bu sevdâ içre hoş secdam benim 

9. Ger benim kem-ter kâri’lardan biri
‘Ad olam hem mûşterilerden biri

10. Bendenin hem yâ şefi’ almaz nebîn 
Mehd vasfından mermaı bu hemîn

11. Şol seni vasf eyleyen âsafların 
Ser ki vakıf olan ‘âriflerin 

12. Pirvende ‘ad olam ben mübtela
Asl idüp ma’zur tut ey pâdişâh 

13. Namlet câ’t bir cel men cerâd 
Sen kabul it ey şahinşâh cevâd



3
Gazel Hem der Hitâb Hazret-i ri’sâlet-penâh salli Allâh ‘Aliye vesselam

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. ‘Aklu cân aşfete veca besîmindir senin 
Hûrver zavân bend zûlf-i hoş nesimindir senin

2. Ka’be’ ser Hudâdır kıble kâhin lâ-cerem 
Enbiyâ vevahi zevâr harîmindir senin 

3. Sîm vezirden toglara meyl itmesin olmaz‘aceb 
Fakrla genç kanâ’at zerû sîmindir senin

4. Cân u dil râlemleri ser gûle ma’mûr oldı hep
Her dü-gûnün ‘amadesi şer’ koymakdır senin 

5. Ümmetinde nûr dîn nâcı cahîmi mahû ider
Mûsil cennet sırât mûstekimindir senin 

6. İtdin îmân ehline en’âm hâsından nasîb 
Hûd u cûdi ‘âlemin cûd ‘amimindir senin 
7. Sâbet olmuşdur kemâlin nükte’i levlâkda 
Hak dlinde bu haber medh kadîmindir senin 

8. Zâtın ey şâh ism ‘azim oldıgına daldır 
Vece Kur’ân zeynti çün hâvmimindir senin 

9. Ni’met nûruna per ey aftâb ma’nevi 
Serbeser bir sefer-i bir hôş adımındır senin 

10. Cümle afâka gerçi lutf u en’âmın irür
Devlet ol cânına köyünde makîmindir senin

11. Hôş hakdır mühile bir kere nâmın zikr iden 
Bahs câh u izzet anın kim nedîmindir senin 

12.Esîkin eftâde seyder ‘arş ‘Alîden belend
Hoş bulur kalb selîm olna sekîmindir 

13. Cûr’et itmek medhine bu izaf elnâsî sebeb 
‘Îtimâd u si’t halak ‘azimindir senin 

14. Mûcruüm ü ‘âsîler û bî-dillere emîd cân 
Cûd u lutf u şefkat zât-ı kerîmindir senin 
15. Kıl şefâ’at bu ‘Ubeyde yâ şefi’ almaz nebîn 
Derdmend u havâr u iftâde yetîmindir senin

37 
Şükr ü senâ-i hâk ta’âli be ni’met û cûd Muhammed Mustafâ Alîye el-selâm 

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Müjde ey yâren ü ahvân safâ 
Kim cihândan gitmemişdir Mustafâ

2. Cisimle gerçi tolandı ol kamer 
Kodu biz bî-dillere nûr u eser 

3. Hakka yüz bin minet ü şükr ü sipâs 
Hamd bî-pâyân senâ-i bî-kıyâs

4. Kâmet olduk ol habîb hazrete 
Nûr İslâm ile irdik nusrete 

5. Bize teşrîf eyledi îmâmla 
Bildirir ihkâmını Kur’ânla 
6. Za’f nâsî kudret hakkı temâm 
Andolup kıldı bize en’âmı ‘âm 

7. Hayr u şerî cûmle ‘arz itdi bize
Şeri nehî u hayrı farz itdi bize

8. Eyliyelim ol imâma iktidâ 
İhtidâ kılân bulur çün kim hedâ 

9. İtbâ’ ile ana yol varalım
‘Arz idüp eksikliği yâlu erelim 

10. Kimsemizde çünki yokdur iktidâr 
Şükr hakka pes gerekdir ‘îtizâr 

11. Bizde yokdur çün ana lâyık ‘amel 
İşmez bâşdan bâşa naks u halel

12. Nefsimiz eksikliğin bilmek gerek 
Senin nefsi ‘azarla silmek gerek 

13. Çün yaratdı bizi men ma’ mehîn
Kendü lutfundan kadı envâr dîn 
14. Virmese biz kûllara râh hedâ 
Biz ne yüzden eyler idik ihtidâ 

15. Hükmümüz yek cismimizde kıl kader 
Anı kimdir yâ kara yâ âk kılar 

16. Hâkim mutlak bize çün hak durur
Kendüyü hâkim sanan ahmak durur

17. Biz ne yüzden kibirle kerem olavuz 
Pes gerek hâliyle pür şem olavuz

18. İdevüz ol hazrete ‘arz-ı niyâz 
‘Afv ide tâ-cürmümüz ol kâr sâz









38
MÜNÂCÂT

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 

1. Yâ elhi lutf-ı bî-pâyân senin
Mücrim ü râsîlere ihsân senin

2. Rahmetin deryâsıdır müvec ü pir
Katresine cân u dil muhtacdır

3. Lutfa gark itdin gerçi bendeni
Hasta u işkeste ü ifkendeni

4. Fazlın ile kıldın ey şâh belend
Zâhîr û bâtın na’mdan bahr-ı mend

5. Rahmetinde yokdur ey sultân kusûr 
Ah kim nefsim benim perşer u şûr

6. Ne dilim vâr zikrine lâyık senin 
Ne gönül var fikrine lâyık senin 

7. Ne yüzüm var ‘azr idem dergâhına 
Gitmene ne tâkatim var rehine 

8. Çün bilürsün hâlimi bî-kıl u kâl
Pes nice ‘azr itmege bulam mecâl

9. Her nefs kim sende ihsân olmaya 
Bir işim yokdur ki ‘işyân olmaya 

10. Lutf idüp o hâfız arz u semâ 
Bendeki hafz ile şerden daimâ 

11. Her gene kim kıldım ey hak kerim 
Töbe vir istigfar Allâh el-‘azîm 

12. Çünki kıldık Ahmede ümmet bizi 
eyle gül yolunda pûr ‘ismet bizi

13. O habîbin hürmetine yâ-gafûr
Aldamasun sakla gal garal gurûr

14. Hoş ‘amel arzanı kıl Kur’ânla 
Hatem idüp ahr damî îmânla 
15. Hasr kıl tehhât el-leva sende bizi 
Dahil it anın dâ’sında bizi

16. Çünki izininle olur ol gün şefî’
İznin ile hem bize olsun şefî’

17. Eyle gel ihsân bize hûsn el-mâb 
Lutf idüp kıl bu da’mı müstesâb









KAYNAKÇA

Büyük Türk Klasikleri, “ Ubeydî “ maddesi, c.8, 
DEVELLİOĞLU, Ferit: Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara 2001.
GÜNEŞ, Mustafa, Eşrefoğlu Rumî Divanı, (İnceleme- Karşılaştırmalı Metin), Ankara 200.
GÜNEŞ, Mustafa, Yozgatlı Hüzni Divanı, (İnceleme-Metin) 2000.
İPEKTEN, Haluk: Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri, Ankara 1985.
İstanbul 1986.
SAMİ, Şemseddin: Kâmûs-ı Türkî, İstanbul 1996.
Türk Dili Dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), Ankara 1986.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, “Ubeydî” maddesi, c.4, İstanbul 1986.
Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1983.

SÖZLÜK

A 

âb: su.
âb-ı hayât: içene ebedi hayatı bağışlayan efsanevi su.
âb ü tâb: 1. güzellik, parlaklık, tazelik. 2. tarz,âdet,yol.
âbât: sonsuz gelecek zamanlar.
abd: köle, kul.
abd-ı âsim: günahkâr, suçlu kul.
abîd: kullar, köleler.
a’ceb: acayip, tuhaf ve garib olan.
âfât: belâlar, müsîbetler.
âf-tâb: 1. Güneş. 2.Güneş ışığı.
afv: 1.suçunu bağışlama. 2. özür dileme.
a’lâm: bayraklar, sancaklar.
amîm: umûma ait, umûmi.
âsâr: izler, nişâneler, alâmetler.
avâlim: dünyâlar.
azm: kemik.



B

bâb: kapı.
bâd: yel, rüzgâr.
bâ-dâd: âdil, doğru.
bahşâyende: affedici, bağışlayıcı.
basar: 1. göz. 2. görme.
basîr: görüp, anlayan.
bedde: tâkat, dermen, güç.
be-der: dışarı.
belend: yüksek, yüce.
bîat: kabul ve tasdik muâmelesi.
bî-çün: 1. emsâlsiz, eşsiz 2. sebep sorulmaz, Allah.
bûd: varlık.
bûy: koku.
bünyâd: 1. asıl, esas,temel.

C

cahim: cehennem, tamu.
Nâr-ı cahîm: cehennem ateşi.
cân fezâ: can artıran, gönüle ferahlık verici, cana can katıcı.
cebbâr: kuvvet ve kudret sahibi, Allah.
cebel: dağ.
celîl: büyük, ulu.
cem: toplama, yığılma.
cenâb: şeref, onur ve büyüklük.
cenân: kalp, yürek, gönül.
cevâri: halayıklar, hizmetçi kızlar.
cevelân: dolaşma, dolanma, gezinme.
cezm: kesin karar, niyet.
cidâl: karşılıklı kavga, savaş. 

Ç

çâk: yarık, yırtık 
çâk-dâr: çatlamış, yarılmış, yırtılmış
D

dâd: 1. adalet, doğruluk 2. ihsân, vergi.
dâhi: dehâ sâhibi, son derece zekî, anlayışlı ve uyanık.
dâir: âit, ilgili.
dalâlet: doğru yoldan sapma.
dâm: tuzak, ağ.
dâver: Cenâbıhakk’ın adı.
da’vî: bir kimsenin hakkını araması.
def’: 1. öteye gitme, savma, savulma. 2. verme; ortadan kaldırma.
dehen: ağız.
dem: 1. soluk, nefes 2. an, vakit, saat,zaman 
denî:alçak, rezil, soysuz.
derûn: 1. iç, içeri, dahil 2. gönül, kalb, yürek.
dîvek: ağaç kurdu, güve.
dîvî: deve âit, devle ilgili.
duhûr: hakirlik, zelillik, aşağılık
dûzah: cehennem, tamu.

E

ebdâlî: Allah’a bağlanmış olmak, dervîşlik.
ebed: sonu olmayan gelecek zaman.
eberr: hayırlı, şerefli ve faziletli.
ecmaîn: hepsi, cümlesi, topu.
edyân: Allah’a inanma ve bağlanma.
efgende: yıkılmış, yıkık, düşürülmüş, yere atılmış.
efşân: saçan, serpen, dağıtan, silken.
ehad: tek, bir.
ehl: sâhip, mâlik, mutasarrıf olan.
ehl-i safâ: safâ adamı, kalbi temiz.
ekvân: varlıklar, alemler.
el-yevm: bugün, bugünkü günde; hâlâ, henüz, şimdi,şu anda. 
emlah: en melâhatli, pek melîh, son derece güzel.
emten: pek metin, çok dayanıklı.
en’âm: 1. at, deve, sığır ve koyun gibi hayvanlar.
2. Kur’ân-ı Kerim’de bir sûrenin adı.
enhâr: ırmaklar, çaylar.
envâr: ziyâlar, aydınlıklar, parlaklık.

F 

fahr: övülme, böbürlenme, büyüklenme, şeref, onur, kıvanç.
fasâhât: güzel ve açık konuşma, iyi söz söyleme kabiliyrti.
fasîh: güzel, düzgün ve açık konuşan.
fazl: kişide bulunan üstünlük.
feryâd-nes: feryâd edenin imdâdına yetişen.
fesh: bozma, bozulma, dağıtma.
feşân: saçan, saçıcı, serpen.
fevr: acele, hemen, derhal.
feyz: bağış, bahşiş, ihsan.
fî: 1. içinde 2. (evelce) tarihin başına konur.
firkat: dostlardan ve sâireden ayrılık.
fütûh: zafer, galibiyet, üstünlük.


gafil: gaflette bulunan, ihmal eden.
gal: uzak, ırak.
garâmet: borç, diyet gibi şeyleri ödeme.
gavâyâ: sapmışlar, sapıtmışlar.
gavî: azmış, azgın, yoldan çıkmış.
genc: hazîne, defîne.
gerdân: dönücü, dönen.
gîr: tutma,tutuş.
gürîz: kaçma. 

H

habâb: su üzerinde olan hava kabarcıkları.
habel: cenîn, ana karnındaki çocuk.
hadd: derece, gerçek değer.
halas: kurtulma, kurtuluş.
halef: baba olan sonra kalan oğul.
halk: yaratma, yaratılma.
harîm: biri için kutsal olan şey.
haslet: insanın yaradılışındaki huyu, tabiâtı, mizâcı.
hâtem: mühür, üstü mühürlü yüzük.
havf: korku, korkma.
hebâ: gayet ince toz, zerre.
hecr: ayrılma, terketme, ayrılık
hemân: hemen, derhal, o anda.
hem-kadem: ayakdaş, arkadaş.
hevân: horluk, aşağılık, alçaklık.
hicâb: utanma, sıkılma.
hidâyet: hak yoluna, doğru yola kılavuzlanma.
hidmet: iş, hizmet, vazife.
hûr: cennet kızları, hûriler. 

İ

ibtilâ: mübtelâlık, bir şeye düşkün olma, düşkünlük, tiryâkilik
ictihâd: gücü, kuvveti yettiği kadar çalışma
ihkâm: muhkem kılma, sağlamlaştırma. (“ihkâm” mâneviyatta “tahkim” maddiyatta kullanılır)
ihtidâ: doğru yola girme, müslüman olma
ihtimâm: dikkatle, gayretle çelışma
ikân: sağlam biliş, bilme
iktizâ’: lâzım gelme, gerekme
imâret: umran, bayındırlık
i’mâl: yapma, yapılma
imrân: Hazret-i Meryem’in babası
imt,sâl: icâbedeni, gerekeni yapma; örneğe göre hareket etme
in: iri ve güzel gözlüler
inâyet: dikkat, gayret,özenme
intihâ: nihâyet bulma, sona erme
isneyn: iki
istifsâr: sorma, sorulma
istikmâl: ikmâl etme, kemâle erdirme, tamamlama
istirâk: sirkat, çalma, çalınma
istizhâr: dayanma, güvenme, arka verme
işkeste: kırık, kırılmış
iştibâh: şüphelenme, şüphe etme
itbâ’: tâbî kılma, arkasına, ardına katma
i’tidâl: orta, oluş, ortalama, aşırı olmama, ölçülülük
ittisâl: bitişme, kavuşma, ulaşma
i’tisâm: el ile tutma, tutunma
irtika’: yukarı çıkma, yükselme
izlâl: hakîr görme, küçük görme

K

kabes: parlak ateş özü 
kabl: ön, önce, öndeki, evvel
kaddâh:kadeh yapan, yapıcı
kadem: ayak, adım
kânî: kinâye söyleyen, dokunaklı iğneli söz söyleyen
kari’: kıraat eden, okuyan, okuyucu
kemend: uzakta herhangi bir şeyi tutup çekmek üzere atılan ucu ilmekli uzun ip
kem-ter: daha aşağı, aşağıda bulunan
kendû: genişçe toprak
kerîm: kerem sahibi, cömert
kudret: kuvvet, takat,güç

L

lâ-büdd: lâzım, gerekli, gerek.
lâîn: kovulmuş, nefret nazamış, istenilmeyen.
lâklâka: baş, manasız, faydaısz, boş lâkırtılar.
lâ-yemût: ölmez.
lâ-yezâl: zevalsiz, bitimsiz.
ledün: Allah yanı.
ilm-i ledün: Allah’ın sırlarına âit mânevi bilgi gayb ilmi.
ledünî: Allah sevgisine ve sırlarına âit m;ânevi bilgi gayb ilmi.
leşker: asker.
levzaî: zarif, akıllı, ince .
liyâkat: lâyık olma, değerlilik.

M

magz: beyin, dimag.
mahâk: hre Arabî ayının son üç gecesi.
mahâll: yerler.
mahbûb: muhabbet olunmuş, sevilmi, sevilen, sevgili.
mahz: hâlis, katıksız, sade, ta kendisi
makdûr: güç, kuvvet, kudret.
makdûr-i beşer: insan için yapılabilecek.
maksûd: kadolunan, istenilen şey.
ma’kulat: aklın uygun bulduğu, akıl ile bilinen şeyler.
ma’rifet: herkesin yapamadığı ustalık, ustalıkla yapılmış olan şey.
mâ-teahhar: sonradan meydana gelen
mâ-tekaddem: geçmiş zaman.
matlab: taleb olunan, meram, maksat, istenilen şey, istek.
mechûd: kudret, kuvvet, güç.
mafhar: fahirlenme, övülme.
mehebb: rüzgârın estiği yer.
memlû: doldurulmuş, dolu.
menâs: kaçıp sığınılacak yer.
mesâbîh: kandiller, çırağlar.
mesel: örnek, benzer.
mestûr: satırlanmış, yazılmış, çizilmiş.
meşâmm: burun, koku alacak yer.
meşârık: Güneş’in doğduğu taraflar.
meşâyih: şeyhler.
meşhûn: doldurulmuş, dolu.
mevkûf: vakfedilmiş.
mevsûf: vasfolunmuş, vasıflanmış.
mevtın: yerleşip oturulan, yurt edinilen yer.
mevzâd: arttırma ile yapılan satış.
midâd: yazı mürekkebi siyah veya renkli sulu madde.
mir’ât: ayna
muhkem: sağlam, sağlam kılınmış, berk, kuvvetli.
muhtecib: örtülü, örtünmüş, saklanan, gizlenen.
mukâbele: birbiriyle karşılaştırma.
muntazar: intizâr edilmiş, gelmesi umulan.
musîbe: isâbet eden rastgelen, yanılmayan.
mûsssil: ulaştıran, yetiştiren, yardıran.
mübîn: hayrı, şerri, iyiyi ve kötüyü ayıran.
müftehîr: iftihar eden, övünen.
münhedim: yıkılan, yıkılmış, harâb olmuş.
mürtefi’: yükselen, yükselmiş, yüce.
musâraat: sür’at ve acele etme.
müstemend: üzüntülü, kederli, hüzünlü.
müşâare: birbirine şiir söyleme, şiir yarışı.
mütâlaa: okuma, tetkik.

N

nâ-dân: bilmez, cahil
nahri: boğazlamai kesme.
nâib: vekil, birbirinin yerine geçen.
nasrî: Allah yardımı ile üstünlük ve ülke almakla ilgili.
nâzil: yukarıdan aşağıya inen, inici.
nerd-bân: merdiven.
nesc: dokuma, örme, dokunuş.
nihâd: tabîat, huy, yaradılış.
nisyân: unutma.
nizâr: zayıf, arık.

P 

pâkân: temizler, arıklar.
pâ-mâl: ayak altında kalmış, çiğnenmiş.
pâsdâr: gece bekçisi.
pâyende: duran, sürekli.
peder: baba 
pereste: Tanrı, Çalap.
pervâ: dorku, çekingenlik.
pervâz: uçma, uçuş.
perver: besleyen, besleyici, büyüten, yetiştiren.
peyâm: haber, başkasından alınan bilgi.
pişe: san’at: meslek.

R

râc: mîde.
râfi’: kaldıran, yükselten.
rahmet: acıma, esirgeme, Allah’ın kullarına olan ihsanı.
râyet: sancaklar, bayraklar.
rehn: tutu, ödünç alınan eşyâ, para karşılığında gösterilen şey.
remz: işâret, işâretle anlatma.
reste: kurutlmuş.
resf: suyu emerek içme, suyun emilerek içilmesi. 
rıdvân: râzı olma, hoşnutluk.
Rıdvân: Cennet’in kapıcısı olan büyük melek.
rücûm: taşlamalar, taşa tutmalar.

S

sabî: henüz memeden kesilmemiş erkek çocuk. 
sâbit: hareketsiz, kımıldamayan,
safâ: 
sâhir: büyüleyici tesir yapan güzel.
sahv: ayılmai ayıklık, kendine gelme.
samed: pek yüksek, ulu, dâim.
sarîh: açık, meydanda.
sedâd: doğruluk, hatasızlık; doğru ve haklı şey.
semî’: işiten, işitme kuvveti olan.
setr: örme, kapama, gizleme.
sîmürg: anka kuşu, masal kuşu.
sücûd: secde etme.
Ş 

şefî’: şefaat eden, bir suyun bağışlanması için aracılık eden.
şekk: şüphe, zan, tereddüt.
serâyi’: şeriâtlar, şeriat hükümleri.
şerîk: ders, muktep, medrese arkadaşı.
şerm: utanma.
şeyb: saç sakal ağarması, kocama, ihtiyarlık.
şikâr: av, avlama.

T

tafsîl: etrâfıyla, etraflı olarak bilinme.
tahmîr: yuğurma, yuğrulma.
tâir: uçucu, uçan.
tathîr: temizleme, paklama.
teb: harâret.
teferrüc: açılma, ferahlama.
tefhîm: kömürleşme.
tefvîz: ihâle, sipâriş etme, edilme.
tekrîm: saygı gösterme, ululama.
temsîl: benzetme, örnek söz.
teşvîl: fenâ bir şeyi güzel göstererek anlatma.
tıyn: çamur, balçık.
türâb: toprak.
U

ubâb: taşkın, coşkun.
ubeyd: kulcağız, kölecik.
udvân: düşmanlık, haksızlık, zulüm
ulüm: ilimler, bilgiler.
unf:şiddet, sertlik, kabalık.

Ü

ümid: umut, umma.
ümm: ana, anne.
ürd: gibi.
üsür: yara, izi.
üştür-dil: kinci, hasetci.
V
vâcib: terki caiz olmayani yapılması gerekli.
vahdet: yalnızlık, teklik, birlik.
vâhi: boş, manasız, faydasız.
vaîd: birini iyiliğe sevk ve kötülükten uzaklaştırmak için korkutma.
vasab: hastalık ağrı.
vedûd: çok muhabbetli, çok merhametli.
vehy: yasak etme.
velâdet: doğurma, doğma. 
vücûh: yüzler, çehreler, suratlar.
Y

yâd: hatırlama, anma.
yâd-gâr: yâdigâr, bir kimseyi veya nesneyi hatırlatacak şey.
yakin: sağlam bilgi.
yegân: birler, tekler.
yecm: gün.
yûğ: boyunduruk.
Z

za’f: zayıflık, kuvvetsizlik, arılık.
zâhiren: görünüşte, görünüşe göre, göründüğü gibi.
zaîf: zayıf, güçsüz, kuvvetsiz.
zibbân: sinekler.
zillet: hakirlik, horluk, alçaklık.
zübde: bir şeyin en seçkin parçası.
zühd: her türlü zevke karşı koyarak kendini ibâdete verme.
zülâl: saf.hafif, soğul, güzel, tatlı su.
zü-l-celâl: celâl, ululuk sahibi olan Allâh.
zü-l-fazl: fazîlet sâhibi, faziletli.
zünûb: günahlar.