BÖLÜM 1                                                                                                                         

Dersin Adı

DİL VE ANLATIM 1

Sınıf

9.SINIF

Ünitenin Adı/No

IV. ÜNİTE : KELİME (SÖZCÜK) BİLGİSİ

Konu

ANLAM İLİŞKİLERİNE GÖRE KELİMELER(Eş anlamlı kelimeler ,zıt anlamlı kelimeler,eş sesli kelimeler)

Önerilen Süre

45+45  DAKİKA  

Öğrenci Kazanımları/Hedef Davranışlar

Anlam ilişkilerine göre kelimeleri ayırma ve yerinde kullanma
1.Metindeki eş anlamlı kelimeleri bulur. 2.Dilde eş anlamlı kelimelerin bulunma nedenini tartışır. 3.Eş anlamlı kelimelerle yakın anlamlı kelimeleri birbirinden ayırır. 4.Kültürler arası etkileşimle eş anlamlılık arasındaki ilişkiyi belirler. 5.Kelimedeki eş anlamlılıkla cümledeki eş anlamlılık arasında ilişki kurar. 6.Eş anlamlılığın ifadedeki işlevini belirler. 7.Kelimede çok anlamlılığın nasıl oluştuğunu belirler. 8.Metinlerde çok anlamlı kelimeleri bulur. 9.Metindeki eş sesli kelimeleri belirler. 10.Eş sesli kelimelerin ifadeye ne kazandırdığını açıklar. 11.Metindeki zıt anlamlı kelimeleri bulur, işlevini belirler. 12.Kelimenin olumsuz anlamıyla zıt anlamlısını ayırır. 13.Aynı cümlede zıt anlamlı kelimelerin kullanılma nedenlerini tartışır. 14.Eş anlamlı, zıt anlamlı, eş sesli ve yakın anlamlı kelimelerin metne kazandırdıklarını tartışır.

Ünite Kavramları ve Sembolleri/Davranış örüntüsü

Eş anlam, çok anlam, eş sesli, zıt anlamlı kelime

Güvenlik Önlemleri (Varsa)

Öğretme Öğrenme Yöntem ve Teknikleri

Okuma, Açıklama, Soru-Cevap, Karşılaştırma

Kullanılan Eğitim Teknolojileri-Araç, Gereçler ve Kaynakça

Dil ve Anlatım –MEB Ders Kitabı, Yazım Kılavuzu, Türkçe Sözlük

       Öğretme-Öğrenme Etkinlikleri

Dikkat Çekme

[!]  Pazardan alınan malzemelerin sepetle veya çantayla taşınması, taşıma amacının gerçekleşmesinde farklılığa sebep olur mu?

Güdüleme

[!]  Aynı olayı farklı kelimelerle anlatabilir miyiz?

Derse Geçiş

[!]    Bu hafta dersimizde kelimede anlam ilişkilerine göre kelimeleri öğreneceğiz.

Dikkat çekme

[!]  Eş anlamlı, çok anlamlı, eş sesli, zıt anlamlı kelimelerin ne olduğunu anlayalım mı?

Bireysel Öğrenme Etkinlikleri ( Ödev,deney)

Grupla öğrenme etkinlikleri 

Hazırlık soruları cevaplanır, etkinlikler sırayla yapılır.

 
“O akşam Rakım, evine hanesine biraz erkence geldi ve evinde olağanüstü bir şey gördü.”(A.Mithat Efendi; Felâtun Bey ile Rakım Efendi-63)
Yukarıdaki cümlede bulunan ev ve hane kelimeleri eş anlamlıdır.
Milletimiz istiklal mücadelesini zaferle neticelendirdi. Altı çizili sözcüklerin eş anlamlılarını kullanarak cümleyi tekrar oluşturalım. Ulusumuz bağımsızlık mücadelesini zaferle sonuçlandırdı.
 
EŞ ANLAMLI KELİMELER:

Yazılışı ve okunuşu farklı, anlamları aynı olan kelimelerdir. Örnek; yıl/sene,   yüzyıl/asır,   kara/siyah,   kafa/baş,   kanun/yasa…
Bir dilin kendi sözcükleri arasında eş anlamlısı çok azdır; çünkü dilde bir kavramı karşılayan tek sözcük bulunur. Bu nedenle dildeki eş anlamlı
sözcüklerden biri çoğu kez yabancı sözcüktür. Yukarıdaki cümlede “millet,  istiklal, netice” sözcükleri yabancı kökenlidir.

Aşağıdaki kelimeleri sağ sütundaki eş anlamlılarıyla eşleştiriniz.
okul                                                                                        duygu
fikir                                                                                        ev
hane                                                                                       gaye
his                                                                                         mükâfat
imtihan                                                                                   mektep
hafıza                                                                                    izah etmek
kılavuz                                                                                   düşünce
hürriyet                                                                                  yanıt
ajan                                                                                       yitirmek
cevap                                                                                    özgürlük
ödül                                                                                       sınav
kaybetmek                                                                             rehber
açıklamak                                                                               bellek
amaç                                                                                     casus
 
Eş anlamlı kelimeler her cümlede birbiri yerine kullanılamaz:
Ak akçe kara gün içindir.
Ak akçe siyah gün içindir.
Bu adamın kafası çalışmıyor.
Bu adamın başı çalışmıyor.

YAKIN ANLAMLI KELİMELER

Anlam bakımından birbirine yakın olan fakat aynı anlama gelmeyen kelimelerdir.Eş anlamlılıkla karıştırılan yakın anlamlı kelimeler arasında ince farklılıklar vardır. Örnek:

korkmak~ürkmek

bıkmak~usanmak
kötü~berbat
kır~boz~gri~kurşunî
gücenmek~darılmak~küsmek~içerlemek
semiz~şişman~tombul~tıknaz
oturmak~çökmek
 
  
“Ben, bir insanı ilk görüşte ya severim ya sevmem. Sonradan bu ilk hissimin değiştiğini hiç hatırlamıyorum. Her nedense, bu adamcağıza birdenbire kanım kaynayıvermişti. Hele bir yanı beyaz, bir yanı kara olan sakalı, öyle hoştu ki, yüzünü sağa çevirdiği zaman hemen hemen genç bir adamı görüyordunuz; sola çevirdiği zaman ise o adam, birdenbire gidiyor, yerine beyaz sakallı o ihtiyar yüzü gülümsemeye başlıyordu.”(R. Nuri Güntekin; Çalıkuşu-124)
 
ZIT ANLAMLI KELİMELER

Aralarında anlam ilişkisi olup birbirinin karşıtı olan kelimelerdir.Örnek:
Bayılırım şu düzenli dünyaya

Kışı yazı

Baharı güzü

Gecesi gündüzü sırayla.  (Melih Cevdet Anday;  DÜZENLİ DÜNYA’dan)
 
Her sözcüğün zıt anlamlısı yoktur: Mavi, saksı, çiçek, kapı…
Eylemlerin olumsuzları onların zıddı değildir: Gitmek-gitmemek,  okumak-okumamak…
İsimlerin olumsuzu ‘değil’le yapılır. Bir kelimenin olumsuzu, onun zıddı değildir:
kapalı---kapalı değil       (kapalı X açık)
çalışkan---çalışkan değil  (çalışkan X tembel)
 
Her şey akar, su, tarih, yıldız, insan ve fikir;
Oluklar çift; birinden nur akar; birinden kir.
Akışta demetlenmiş büyük, küçük kâinat;
Şu çıkan buluta bak, bu inen suya inat! (N.Fazıl Kısakürek; SAKARYA TÜRKÜSÜ’nden)

Bu dizelerdeki zıt anlamlı kelimeleri belirleyiniz.( nur-kir,büyük-küçük,inmek-çıkmak

Kara gözler, kara gözler
Kararmış kara gözler
Gemim deryada kaldı
Yelkenim kara gözler      (MANİ)
* Bu manideki “kara gözler” sözlerinin farklı anlamlarına dikkat ediniz.
EŞ SESLİ (SESTEŞ) KELİMELER
Yazılış ve okunuşları aynı fakat anlamları farklı olan kelimelerdir.Örnek: Yâr: Sevgili   Yar:Uçurum.
“yaz ve gül” sözleri de eş sesli kelimelerdendir. Bu kelimeleri farklı anlamlarıyla birer cümlede kullanınız.
Yaz                                                                                           Gül

Çok sıcak bir yaz günüydü. (Mevsim)                                      Bahçemizdeki güller açmış.(Çiçek adı)         

Çocuğu okula yazdılar. (Kayıt etmek)                                      Çok tatlı gülerdi.(Sevincini açığa vurmak)

Çok güzel bir şiir yazmış. (Oluşturmak)                                   Yüzünde güller açıyordu. (Mutlu olmak)
 
SINIF İÇİ GRUP ÇALIŞMASI
Sözcüklerin dilimizde kullanılan eş ve zıt anlamlılarını yazınız.

Ölçme-Değerlendirme

Bireysel öğrenme etkinliklerine yönelik Ölçme Değerlendirme

Kitapta bulunan örnek metinler üzerinde uygulama yapılacaktır.

Dersin Diğer Derlerle ilişkisi:

                  Planın

Uygulanmasına ilişkin Açıklamalar