Dersin Adı

DİL VE ANLATIM 1

Sınıf

9.SINIF J-K-L-M-N

Ünitenin Adı/No

SES BİLGİSİ, YAZIM/İMLA KURALLARI, NOKTALAMA/ III.ÜNİTE

Konu

TÜRKÇE’NİN SESLERİ VE ÖZELLİKLERİ             

Önerilen Süre

45+45  DAKİKA  

Öğrenci Kazanımları/Hedef Davranışlar

Ünlü ve ünsüzlerin söyleniş özelliklerini kavratmak, ünlü ve ünsüzler ile ilgili ses olaylarını kavratarak bunları doğru kullanma becerisini kazandırmak, Türkçe’nin ses zenginliğini kavratmak. İşlenen konu yardımıyla dilimizin tarih içindeki gelişimini gösterip, dilin ulus bilinci kazandırılmasındaki rolünü kavratmak, dil bilinci kazandırmak, dilin doğru kullanılması konusunda öğrencilere katkıda bulunmak. . Dilimizi tanıtmak, sevdirmek, dil bilinci ve sorumluluğu kazandırarak öğrencilerin dilimizin sorunlarını farkına varabilme ve çözüm üretebilme becerisi kazanmalarını sağlamak. Dil ve düşünce bağlantısını sezdirmek. Türkçeyi doğru ve güzel kullanma yeteneği kazandırmak

Ünite Kavramları ve Sembolleri/Davranış örüntüsü

Ses olayı, ünlüler, ünsüzler, sert ünsüzler, yumuşak ünsüzler, ünsüz yumuşaması, ünlü düşmesi, ünsüz benzeşmesi, ünlü türemesi, n-m değişmesi, ünlü uyumu, ünsüz uyumu.

Güvenlik Önlemleri (Varsa)

Öğretme Öğrenme Yöntem ve Teknikleri

Okuma, Açıklama, Soru-Cevap, Karşılaştırma, örneklendirme

Kullanılan Eğitim Teknolojileri-Araç, Gereçler ve Kaynakça

                     Öğretme-Öğrenme Etkinlikleri

Dikkat Çekme

[!]  İkili gruplar oluşturan öğrenciler, ders kitaplarındaki metinler ve programda verilen açıklamalar başta olmak üzere, farklı kaynaklardan yararlanarak ses olaylarını, Türkçe kelimelerin özelliklerini belirlerler. Her grup, bu ilişki ağını oluşturan bir hususu bir kartona yazar ve bunları sınıfta sergiler. Ünitenin sonunda öğrenciler, ses olaylarını verilen cümlelerden bulur ve Türkçe kelimelerin özelliklerini maddeler hâlinde  yazarlar.

Hazırlık kısmında bulunan sorular cevaplanır. Hasta isimli, parça okunur. Parçayla ilgili değerlendirme soruları cevaplanır.

Etkinlikler

1. Ses olayları konulu 1 numaralı etkinlik öğrenciler arasında gruplara ayrılarak ödevlendirilir.

2. İkinci etkinlik öğrencilerle beraber doldurulur..

3. Ses olaylarıyla ilgili 3. etkinlik haritası uygun bir şekilde öğrencilerle beraber doldurulur.

4. Anlama yorumlama bölümünün soruları cevaplandırılır.

5. Ayşe ve Veda adlı metinler okunur. Bu metinlerde ses olayları bulunarak verilen tabloya yazılır.

6. Ölçme ve Değerlendirme bölümündeki sorular cevaplandırılır

Güdüleme

 [!]   Dildeki seslerin özelliklerini bilmenin iletişimde anlaşmayı ve anlatmayı kolaylaştırdığı, konuşmada ise doğruluk ve güzelliği sağladığı, Dildeki seslerin söyleyişinde ve yazılışında belli kurallar olduğu, Türkçe kelimelerin kendine özgü özellikleri olduğu ve Türkçe’de bazı ses olayları olduğu belirtilir.

Derse Geçiş

[!]  Dildeki seslerin özelliklerini bilmek iletişimde anlaşmayı ve anlatmayı kolaylaştırır, konuşmada ise doğruluk ve güzelliği sağlar.Türkçe’de  bir kelime ince ünlü ile başlarsa ince ünlü ile devam eder,kalın ünlü ile başlarsa kalın ünlü ile devam eder ki bu kurala büyük ünlü uyumu denir. Bir kelimenin ilk hecesinde düz sesli harf (a,e,ı,i) varsa, diğer hecelerinde de düz sesli harf olması gerekir. Kelimenin ilk hecesinde yuvarlak sesli harf (o,ö,u,ü) varsa, diğer hecelerinde ya düz-geniş (a,e), ya da dar-yuvarlak (u,ü) sesli harf bulunması gerekir. Buna küçük ünlü uyumu kuralı denir. Düzlük-yuvarlaklık uyumu da denir.

SES OLAYLARI                   

Kelime sonlarında bulunan sert süreksiz ünsüzler (p, ç, t, k ) ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında yumuşayarak “b, c, d, g (ğ)” ye dönüşürler. Bu kurala ünsüz yumuşaması denir.  

f, s, t, k,ç, ş, h, p harfleri ile biten bir kelimeye c, d, g harfleri ile başlayan bir ek gelirse, ekin başındaki yumuşak harfler sertleşir. Buna göre; c-ç, d-t, g-k olur.  Yani, Türkçe’de sert ünsüzlerden sonra yumuşak ünsüzler gelmez. Sonunda sert ünsüz bulunan kelimelere yumuşak ünsüzle başlayan ek getirilemez.Bu kurala ünsüz benzeşmesi denir.

Bir kelimede düz-geniş ünlülerden (a, e) sonra –yor eki gelirse, bu ünlüleri darlaştırarak –ı-i-u-ü ‘ye dönüştürür. Geniş olan ünlülerin daraldığı için bu kurala ünlü daralması denir.

İki heceli bazı kelimelere ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde, kelimenin son hecesindeki ünlü düşer. Buna ses düşmesi denir. Ünlü düştüğünde hece sayısı da azaldığından bu kurala ünlü düşmesi yanında hece düşmesi, hece azalması da denir. Ses düşmesi genellikle kelime yapım ve çekimine bağlı olarak ortaya çıkar. Ünlü düşmesinden bir de başka bir ünsüz düşmesi vardır.

Bazı kelimelerin anlam yönünden küçültülmesi veya pekiştirilmesi sırasında kelimelerin kökü ile aldığı ekin arasına bir ünlü gelebilir. Buna ünlü türemesi denir. Ünlü türemesi hece sayısını artırır.

Bazı tek heceli kelimeler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında veya “etmek, eylemek, olmak” yardımcı fiilleriyle birleştiklerinde asıl kelimenin sonundaki ünsüz ikizleşir. Buna ünsüz türemesi denir. Ünsüz türemesi hece sayısını değiştirmez.

K  ünsüzü ile biten bazı kelimelere –cik, -cek   küçültme ve sevgi ekleri getirildiğinde kelimenin sonundaki –k sesinin düştüğü görülür. Buna ünsüz düşmesi denir.

Bireysel Öğrenme Etkinlikleri ( Ödev,deney)

”  Öğrenciler ses olaylarını araştırırlar. araştırırlar

” Öğrenciler Türkçenin ses özelliklerini araştırırlar.

Araştırma sonuçlarına ait düşüncelerini ifade eden yazılar kaleme alır, yazdıklarını arkadaşlarına okurlar

Argonun günlük hayatta ve edebiyatta kullanım sebepleri belirlenir.

Grupla öğrenme etkinlikleri 

Ölçme-Değerlendirme

1. “Renk” ve “yaprak” kelimelerine ünlü ile başlayan bir ek getirdiğimizde kelime sonundaki “k”ler “g” ve “ğ”ye dönüşür. Bu durum Türkçe’nin hangi özelliğinden kaynakların?

2. Türkçe kelimelerin özelliklerini söyleyin?

3. Dildeki seslerin özelliklerini bilmenin sağladığı faydaları yazın?

Dersin Diğer Derlerle ilişkisi:

                  Planın

Uygulanmasına ilişkin Açıklamalar