TANZİMAT EDEBİYATI

BATI ETKİSİNDE TÜRK EDEBİYATI

1850 yıllarından günümüze kadar sürer. Amacı, metod bakımından Batılı, öz ve ruh bakımından milli bir edebiyat yaratmaktır. Türk toplumundaki esaslı değişmeleri , fikir ve yenilik hareketlerini yansıtır. Üç döneme ayrılır. :

1.Tanzimat Edebiyatı :1860’ta tercüman-ı ahval gazetesinin yayımlanmasıyla başlar, 1896’ya kadar sürer. Sarsıntılar geçiren Osmanlı İmp.u durumunu kurtarmak için, ordudan başlayarak ıslahat ve devrim hareketlerine girişiyordu . 3. Selim , 2. Mahmut , Abdülmecit dönemleri böyle geçmiştir.

Bu ortamda Batıcı ve yenilikçi olan şair ve yazarlar, sanatlarını toplum için kullandılar. Fransız kültürüyle kültürüyle yetişmiş ,romantik ve ülkücüydüler. Divan şiirini yıkmaya çalıştılar. Çok yönlüydüler: şair,romancı,tiyatro yazarı...vb. Sanattan çok,fikir ve ülkü peşindedirler; zulme,haksızlığa karşı savaş açarlar. Vatan ,millet,hürriyet,adalet,meşrutiyet kavramlarını heyecanla savunurlar. Daha geniş kitlelere seslenebilmek için ,dilde sadelik yanlısıdırlar. Hemen hepsi politikacı ve mücadele adamıdırlar. Tanzimat ikinci döneminde realizimin etkisi görülür. Şiirde konu birliğini sağladılar. Aruzla yazdılar. Düzyazı dilini şiire uyguladılar. Roman,hikaye, makale gibi türler,edebiyatımıza bu dönemde girdi. İlk tanzimatçılar ,Divan şiirinin nazım biçimlerini kullandılar.

TANZİMAT DÖNEMİ SANATÇILARI:

ŞİNASİ (1826-1871): 1860’TA Tercüman-ı Ahval gazetesini çıkararak yeni bir edebiyatın önderi olan Şinasi, orta  yetenekte bir şair olarak kabul edilir. Toplum için sanat anlayışını benimseyen sanatçı, dilin süs ve özentiden kurtulup sadeleşmesi için çalışmıştır. Basılan ilk tiyatro eserini yazan sanatçı, aynı zamanda edebiyatımızda hak, adalet, eşitlik, özgürlük gibi kavramları kullanan ilk kişidir. Edebiyatımızda akılcılığın ilk önderi sayılan Şinasi, noktalama işaretlerini edebiyatımıza kazandıran bir sanatçıdır.

Eserleri:

            Şair Evlenmesi (tiyatro), Tercüme-i Manzume (çeviri şiirler), Müntehabat-ı Eşar       (şiir), Durub-ı Emsal-i Osmaniye (atasözleri).

NAMIK KEMAL (1840-1888): İlk şiirlerini Divan şiirinin etkisiyle yazan sanatçı Şinasi’yle tanıştıktan sonra edebiyatın Batılılaşması gerektiğine inanır ve sonuna kadar da bu düşünceyi savunur. Daha çok hak, adalet, vatan, ahlak gibi temaları işler. İçerik olarak tamamen yeni olan şiirlerinde biçimsel olarak Divan edebiyatına bağlılık görülür. Hece ölçüsüyle denemeler yapmasına rağmen aruzu kullanmıştır. Tiyatroyu faydalı bir eğlence olarak kabul eden sanatçı, bu türde romantik dramların etkisindedir. Tiyatro eserlerinde teknik yönden yetersiz olan sanatçı kimi kez günlük konuşma dilini kullanır, kimi kez de süslü bir anlatıma başvurur. Romanlarında Batılı tekniğe uyma çabasındadır. Ancak tekniği sağlam değildir. Kahramanları romantizmin etkisiyle iyiler ve kötüler olmak üzere ayrılmıştır. Konuşma yerlerinde dil nispeten yalınken, betimlemelerde “sanatkârane”dir. Aynı zamanda gazeteci olan Namık Kemal mücadeleci bir kişiliğe sahiptir.

Eserleri:

Romanları:     İntibah, Cezmi

Oyunları:    Vatan yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Akif Bey, Gülnihal, Celalettin                    Harzemşah, Karabela

Eleştirileri:    Tahrib-i Harâbât. Takip

ZİYA PAŞA (1825-1880): Şiirleri içerik ve biçim açısından Divan edebiyatının özelliklerine uygunluk gösterir. Ancak hak, adalet, kanun gibi kavramları Ziya Paşa da kullanmıştır. Batılılaşmada şiirlerinden çok düşünceleriyle önem taşır. Hece ölçüsüyle de denemeler yapmıştır. En ünlü eseri “Terkib-i Bent”idir.

“Harâbât” adlı Divan şiiri antolojisinin önsözündeki düşünceleri nedeniyle Namık Kemal’in eleştirilerine hedef olmuştur.

AHMET MİTHAT (1844-1912): Batılı roman ve hikaye tekniğiyle Türk halk hikayelerini uzlaştırmaya çalışan Ahmet Mithat Efendi halka seslenmeyi ve eserlerinde halkı eğitmeyi amaçlamıştır. Bu nedenle sık sık olayların akışını keserek okuyucuya seslenmiştir. Teknik bir kaygı gütmeyen sanatçı, dönemin en çok okunan yazarıdır. Halka okuma alışkanlığı kazandırma konusundaki başarısı herkesçe kabul edilir. Genel olarak romantizmin etkisindeki sanatçı hemen her türde eser vermiştir. Halka seslenmeyi amaçladığı için de nispeten daha sade ve yalın bir dil kullanmıştır.

Kırktan fazla romanı, pek çok öyküsü ve tiyatro eseri olan sanatçının önemli eserleri şunlardır:

Romanları:  Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Felatun Bey’le Rakım Efendi,                      Yeryüzünde Bir Melek, Henüz On Yedi Yaşında.....

Öyküleri:   Yeniçeriler, Letaif-i Rivayât (seri hikayeler).....

Oyunları:     Çerkez Özdenler, Çengi....

AHMET VEFİK PAŞA : Ahmet Vefik Paşa Milliyetçilik ve Türkçülük akımlarının ilk büyük temsilicisidir. Moliere komedilerinden yaptığı 16 çeviri ve uyarlamayla, Türk tiyatrosuna önemli hizmetler etti.

Eserleri: Lehçe-i Osmani, Şecere-i Türk, Moliere’den Zor Nikah, Meraki, Azarya, Zoraki Takip.

RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847-1914): “Güzel olan her şey şiirin konusu olabilir” ve “şiir ahlakla hizmet etmek zorunda değildir” düşüncesinde olan sanatçı daha çok aşk ve doğa konularını işler. Şiirlerinde romantizmin etkisinde olan Recaizade Mahmut Ekrem, yanlış batılılaşmayı ele aldığı “Araba Sevdası” adlı romanında realist bir tutum izlemeye çalışır. Sanatçının eski edebiyat taraftarlarıyla olan tartışmaları ünlüdür. Servet-i Fünuncuları bir araya toplayarak Servet-i Fünun hareketine önderlik etmiştir. Sanat için sanat anlayışına bağlı olan sanatçının dili yabancı sözcük ve tamlamalarla doludur.

Eserleri:

Şiirleri:  Nijat Ekrem, Nağme-i Seher, Yadigâr-ı Şebab,Zemzeme (I, II, III)

Oyunları:  Çok Bilen Çok Yanılır, Vuslat, Afife Anjelik

Hikayeleri:Muhsin Bey, Şemsâ

Roman: Araba Sevdası

ABDÜLHAK HAMİT TARHAN (1892-1937): Edebiyatımızda “şair-i azam” olarak adlandırılan sanatçı eskiyi yıkan ihtilalci kişiliğiyle tanınmıştır. Sanat için sanat görüşünde olan Hamit, romantizmin etksindedir ve en çok ölüm konusunu işler.

Oyunlarında tekniğe önem vermeyen sanatçı, bunları okumak için yazdığını söyler. Bunların bir kısmı manzum, bir kısmı düzyazıdır. Tiyatroda konunun yabancı toplumlardan alınması gerektiğini savunur.

Edebiyatımızda “tezatlar şairi” olarak da anılan sanatçının önemli eserleri şunlardır:

Şiirleri: Sahrai Belde veya Divaneliklerim, Makber, Ölü, Hacle, Garam,                 Validem, İlhamı Vatan.....

Oyunları:  Macera-yı Aşk, Sabr ü Sebat, İçli Kız, Duhter-i Hindu, Tarık,  Zeynep, Finten, İlhan, Turhan, Hakan (Ayrıca hece ölçüsüyle ve  manzum olarak yazdığı iki oyunu da vardır: Nesteren ve Liberte)

SAMİPAŞAZADE SEZAİ (1860-1936): Gerçekçi bir yaklaşımla yazdığı “Sergüzeşt” adlı romanıyla tanınır.

Öykülerini “Küçük Şeyler” adlı kitapta toplamıştır.

NABİZADE NAZIM (1862-1893): Realist-natüralist bir anlayışı benimseyen sanatçının iki önemşi romanı “Kara Bibik” ve “Zehra”dır.

TANZİMAT EDEBİYATI

ü    Batılı tarzda ilk eserler bu dönemde verilmeye başlanmıştır.

ü    Hak, adalet, özgürlük, vatan kelimeleri b u dönemde ilk defa kullanılmaya başlanmıştır.

ü    Tanzimat edebiyatı kendi arasında ikiye ayrılır.(Birinci-ikinci dönem)

ü     Yazı dilini halkın anlayacağı dile yakınlaştırmaya çalışmışlardır.

ü    Tiyatroyu halkı aydınlatma aracı olarak görmüşlerdir.

ü    Toplumcu bir çizgi tutmaya çalışmışlardır.

ü    Divan edebiyatındaki “bölüm güzelliğine” karşın “konu bütünlüğüne, güzelliğine” önem vermişlerdir.

ü    Tanzimat birinci dönem sanatçıları(Şinasi, N. Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat)  ikinci dönem sanatçılarına göre daha halkçı olmuşlardır.

BİRİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI

ü    Divan edebiyatını eleştirmelerine rağmen onun etkisinden kurtulamamışlardır. 

ü    Vatan millet, hak adalet, özgürlük gibi kavramlar ilk defa bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır. 

ü    Batılı anlamda ilk esereler bu dönemde verilmeye başlanmıştır. 

ü    Toplumu bilinçlendirmek için edebiyatı bir araç olarak görmüşlerdir. 

ü    Dilin sadeleşmesi gerektiğini söylemişler ancak pek başarılı olamamışlardır bu konuda. 

ü    Roman, modern hikâye, tiyatro, gazete, eleştiri, anı bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır. 

ü    Bu dönemin sanatçıları aynı zamanda devlet adamı sıfatı da taşıyorlardı. 

ü    Klasizim(Şinasi, A.Vefik Paşa) romantizm (N. Kemal, A. Mithat) den etkilenmişlerdir. 

EDEBİYATIMIZDA “İLK”LER:

• Edebiyatımızdaki ilk çeviri Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği “Telemak”tır.
• Edebiyatımızdaki ilk roman Şemsettin Sami’nin “Taaşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı romanıdır.
• Edebiyatımızdaki ilk gerçekçi roman Recaizade Ekrem’in “Araba Sevdası” adlı romanıdır.
• Edebiyatımızdaki ilk köy konulu gerçekçi roman Nabizade Nazım’ın “Kara Bibik” adlı romanıdır.
• Edebiyatımızdaki ilk tasvir ve tahlil ağırlıklı roman Namık Kemal’in “İntibah” adlı romanıdır.
• Edebiyatımızdaki ilk tiyatro eseri Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı komedisidir.

BİRİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI SANATÇILARI

ŞİNASİ   (1826–1871)

ü    Edebiyatımıza birçok yeniliğin yerleşmesini sağlamıştır. 

ü    Asıl adı İbrahim’dir. 

ü    İlk tiyatro, ilk şiir çevirisi, ilk özel gazete, ilk makale, ilk noktalama işaretini kullanan kişidir. 

ü    Halk için sanat görüşünü benimsemiştir. 

ü    İlk tiyatro eserimizi: ŞAİR EVLENMESİ ni yazdı. 

ü    İlk makaleyi yazdı: TERCÜMAN-I AHVAL MUKADDİMESİ

ü    İlk özel gazetesi çıkardı: TERCÜMAN- I AHVAL  

ü    Eserleri: Durub u Emsalı Osmaniyye (Osmanlı Atasözleri Kitabı)

                      Tercüme i Manzume (Çeviriler)

                       Müntehabat –ı Eşar(şiirleri)

                      Divan-ı Şinasi

                       Tasvir i Efkâr

NAMIK KEMAL (1840–1888)

ü    Vatan şairimizdir.

ü    Toplumcu bir sanat çizgisindedir.

ü    Vatan, millet, özgürlük kelimelerini edebiyatta ilk kullanan kişidir.

ü    Tiyatroları oldukça ses getirmiştir. Tiyatroyu bir eğlence ve halkı bilinçlendirme aracı olarak görmüştür.

ü    Romantizmin etkisindedir.

ü    Eserleri: ilk tarihi romanımız; CEZMİ

                     İlk edebi romanımız ;İNTİBAH

                    Tiyatroları : Vatan yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Gülnihal, Kara Bela,Celalettin Harzermşah

                   Eleştiri eserleri: Renan Müdafenamesi, Tahrib-i Harabat (Ziya Paşa’ya karşı)

                                              İrfan Paşa’ya Mektup, Takip

                  Diğer eserleri: Kanije, Silistre Muhasarası, Osmanlı Tarihi, Büyük İslam Tarihi, Evrak-ı Perişan

ZİYA PAŞA (1825–1880)

ü     İlk edebiyat tarihi taslağı sayılan “Harabat”eserini yazmıştır. 

ü     Halk şiirinin ve dilinin gerçek edebiyatımız olduğunu belirten “Şiir ve İnşa”adlı makalesini yazmasına rağmen kendisi böyle davranmamıştır. 

ü     Biçimce eski içerikçe yeni olmaya gayret göstermiştir. 

ü     Terkib-i bent, terci i bent’leri meşhurdur. 

ü     Bir çok dizesi halk arasında atasözü gibi kullanılmıştır. 

ü     Eserleri: Zafername, Harabat, Eş’ar-ı Ziya, Defter-i Amal, Terkib-i Bent, Terci-i Bent 

AHMET MİTHAT EFENDİ (1844–1912)

ü       Halk için roman geleneğini benimsemiştir. 

ü       Halkın anlayacağı bir dilde ve onları ilgilendiren konularda eserler vermiştir. 

ü       İlk hikâye örneklerimizden biri sayılan :”Letaif-i Rivayet”i yazmıştır. 

ü       Romantizmden etkilenmiştir. 

ü       Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Falatun Bey ve Rakım Efendi, Yer Yüzünde Bir Melek, Henüz On Yedi Yaşında.

ŞEMSETTİN SAMİ ( 1850–1904 )

ü          Devrinin en büyük dil bilgini sayılmıştır.

ü          İlk romanımız olan: Taaşşuk –U Talat ve Fıtnat adlı eseri yazmıştır.

ü          Kamus u Türkî adlı sözlüğü yazmış.

ü          Kamus u Fransevi ve Kamus-ı Alam’ı yazmıştır.

AHMET VEFİK PAŞA (1829-1892)

ü             Tiyatromuzun en büyük kilometre taşı sayılır.

ü             Bursa’da kendi adıyla tiyatro kurmuştur.

ü             Halkın tiyatroyu sevmesi için özellikle Moliere’den çeviriler yapmıştır.

ü                      İnfiali Aşk, Dudu Kuşlar, Zor Nikâh, Zoraki Tabip, Kadınlar Mektebi ,Şecere-i Türk eserlerinden bazılarıdır.

 İKİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATININ ÖZELLİKLERİ

ü    Bireysel konulara dönülmüştür.

ü    Sanat, sanat içindir, görüşü benimsenmiştir.

ü    Dil oldukça ağırlaştırılmıştır.

ü    Tiyatro eserleri oynanmak için değil okunmak için yazılmıştır.

ü    Realizm ve natüralizm baskın akımlar olarak göze çarpar.

İKİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATININ SANATÇILARI

RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847- 1914)

ü    İlk realist romanımız olan: ARABA SEVDASI’nı yazmıştır.

ü    Tevfik Fikret’in akıl hocasıdır.

ü    Muallim Naci ile uzun yıllar süren “eski-yeni”kavgasında yeniyi savunmuştur.

ü    “Sanat  sanat içindir ve kafiye kulak içindir”.  Görüşünü benimsemiştir. 

ü    Oğlunun erken ölümü onu bireysel ve hüzünlü eserler vermeye zorlamıştır. 

ü    “Her güzel şiirin konusudur”diyerek şiirin konu zenginliğine katkı yapmıştır. 

ü    Muallim Naci’nin Demdeme’sine karşılık ZEMZEME adlı kitabı yazmıştır. 

ü    Tiyatroları: Afife Anjelik, Çok Bilen Çok Yanılır, Vuslat

ü    Şiirleri: Zemzeme, Nağme-i Seher

ü    Talim-i Edebiyat adlı eseri onun edebiyata dair görüşleri içeren en önemli eseridir. 

ABDULHAK HAMİT TARHAN ( 1852–1937)

ü     Edebiyatımızın en bireysel şairlerindendir. 

ü     Batılılaşma hareketinin asıl öncüsü olarak kabul gördüğü için kendisine “şairi azam”(büyük şair) lakabı verilmiştir. 

ü     Gözlem ve izlenimleriyle şiir yazmıştır. 

ü     Düşünen adamdan çok yapan adam özelliği taşımaktadır. 

ü     Tiyatroları oynanmaya uygun değildir.(Macera-yı Aşk, Sabru Sebat, içli Kızlar, Finten, Nesteren, Liberte )

ü     Romantizmin etkisinde, metafizik konuları, ölüm, aşk gibi temalar içeren eserler vermiştir. 

ü    Makber, Ölü, Bunlar O’dur, Hacle, Garam, İlham-ı Vatan şiir kitaplarıdır.