Anlatılmak istenenin, yazı dilinde, karışıklığa yol açmadan, her okuyanın anlayacağı biçimde aktarılması için ortaya konan kurallardır. Bu kuralların başlıcaları şunlardır:
Büyük Harflerin Kullanımı
Cümleler, dizeler büyük harfle başlar.
Dün hava çok güzeldi.Annemizden izin alıp dışarı çıktık.Bir ılık bahar yağmuru yağar,Alır kirleri bir bir üzerimizden.Hitaplar, büyük harfle başlar.
Sevgili Kardeşim, hepimiz seni çok özledik.Biricik Arkadaşım, mektubunu daha yeni aldım.Saygıdeğer Konuklar, hepiniz toplantımıza hoş geldiniz.Sayın Bakanım, destekleriniz için teşekkür ederiz.Özel adlar, özel adlara bağlı unvan adları, özel addan türeyen sözcükler büyük harfle başlar.
Namık Kemal ile Ziya Paşa‘nın tartışmaları meşhurdur.Bizim Tekir yine Fatma Nine‘nin kucağındaydı.Şirketin davalarını Avukat Ahmet Yiğit Bey takip ediyordu.Bu gece yine Doktor Murat nöbetçi.Köyün en yaşlısı olan Hasan Dayı‘yı herkes severdi.Not: Unvan sıfatları özel ada bağlanmadığı zaman küçük harfle başlar.
Annem hep avukat olmamı isterdi.Hastanedeki doktor, iyileşeceğimi söyledi,Yeni öğretmenimiz birazdan sınıfa girecek.Şikâyetçiler, dilekçeyi kaymakam beye verdiler.Not:Akrabalık ilişkilerini belirten unvan sıfatları, özel adla kullanılsa bile küçük harfle başlar.
Bu yaz, Yusuf amcamı ziyaret edeceğiz.Emine halam bizim için yemek hazırlamış.Kurum, kuruluş, kitap, gazete, dergi, adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.
Yakup Kadri, Kiralık Konak’ta bir ailenin çöküşünü anlatır.Okuduğumuz haber dünkü Hürriyet’te yayımlanmış.Bu teklife Maliye Bakanlığı’nın bakışı çok sıcak.Makalem Türk Edebiyatı dergisinde yayımlanacak.Şairin Otuz Beş Yaş şiirini hemen herkes bilir.Kitaplarda bölüm, dergi ve gazetelerde yazı başlıklarının her sözcüğü büyük harfle başlar. Bu başlıklarda geçen “de, ve, ile, ya, ya da, ki bağlaçları ve ‘mı’ soru eki” küçük harflerle yazılır.
Ben, kitabın Edebiyatımızda Eleştiri bölümünü hazırladım.Edebiyatımızda Batılı anlamda ilk roman Mai ve Siyah‘tır.Stendhal, Kızıl ile Kara adlı romanın yazarıdır.Seminerde Doğal Enerji Kaynakları ve Kullanımı ele alındı.Kurum, kuruluş kısaltmalarını karşılayan harflerin tamamı, unvan kısaltmalarının ilk harfi büyük harfle başlar.
Bu ovada DSİ sulama çalışması yapıyor.THK, her yıl model uçak kursları düzenliyor.Okulumuzda Doç. Dr. Zeki Çelik bir konferans verecek.Baro başkanlığı için Av. Ali Şahin de aday oldu.Millet, ırk, dil, din, mezhep, boy, kavim adları büyük harfle başlar.
Avrupa’daki Türklerin sorunları ele alınacak.Arkadaşım, İngilizceyle Rusçayı çok iyi konuşuyor.Türkler, İslamiyet‘i kendilerine yakın buldukları için seçtiler.Dadaloğlu, Avşar boyuna mensup bir saz şairidir.Kıta, ülke, şehir, ilçe, semt, mahalle, cadde, sokak, dağ, deniz, göl, ırmak, ova adları büyük harfle başlar.
Toplantıda Türkiye, Asya ülkelerine ev sahipliği yapacak.Yarın İstanbul‘un Ümraniye ilçesinde sular kesilecekmiş.Çocukluğum Hisarüstü Mahallesi‘nde geçti.Artık Marmara Denizi‘nde çok az balık türü kaldı.Turistler, Çoruh Nehri‘ne rafting yapmak için geliyor.Bir grup dağcı, Erciyes Dağı‘na tırmanmak için yola çıktı.Gün, ay adları bir tarihe bağlıysa büyük harfle, diğer durumlarda küçük harfle başlar.
Cumhuriyet, 29 Ekim 1923 tarihinde kuruldu.23 Nisan Pazartesi, törende şiir okuyacağım.Okullar her yıl eylülde açılır.Önümüzdeki çarşamba, sizi de yemeğe bekliyoruz.Bu cümlelerin ilk ikisinde gün ve ay adları, belli bir tarihe bağlandığı için büyük harfle başlamış; ötekilerde ise, belli bir tarihe bağlanmadığı için küçük harfle başlamıştır.
Yön adları özel adın önünde kullanılırsa büyük harfle, devamında kullanılırsa küçük harfle başlar.
Buraya daha çok, Kuzey Avrupa‘dan turistler gelir.Avrupa’nın kuzeyinde hava genellikle kapalıdır.Bu cümlelerin birincisinde “kuzey” sözcüğü, “Avrupa” adının sıfatı olarak kullanılmıştır ve “Kuzey Avrupa” sözü bir bölgenin adı (özel ad) olmuştur. İkincisinde ise, belli bir bölgeyi karşılama söz konusu olmadığı için “kuzey” sözcüğü küçük harfle başlatılmıştır.
Not: Yön adları; belli devletleri, ulusları, kültürleri karşıladığında büyük harfle başlar.
Divan edebiyatında Doğu kültürü ağır basar.Türk şiiri, Batı şiirinden birçok yönden üstündür.Birçok Batılı yazarın yapıtı dilimize çevrildi.Ay, dünya, güneş sözcükleri astronomi terimi olarak kullanıldığında büyük harfle başlar.
Ay, Dünya‘nın etrafında, Dünya Güneş‘in etrafında döner.Bize, güneş girmeyen eve doktor girer, dedi.Bütün dünya gelse onu kararından vazgeçiremez.Yapı, yapıt, yer adları büyük harfle başlar.
Öğretmenimiz bizi Topkapı Sarayı’na götürecek.Van Kalesi‘nden bütün Van’ı görebilirsiniz.Konya’ya giderseniz Mevlana Müzesi‘ni mutlaka gezin.Bütün gün Antalya Milli Parkı‘nı gezeceğiz.Hafta sonu Peribacaları‘na gezi düzenleyeceğiz.Şu sıralar, Sümela Manastırı‘na ziyaretçi akını yaşanıyor.Soru işareti (?), ünlem işareti (!), nokta (.)’dan sonra büyük harfle başlanır.
Eyvah! Evin anahtarını yanıma almayı unuttum.Bugün ne yapacağız? Sinemaya gideceğiz.Yağmur durmaksızın yağdı. Birçok işyerini su bastı.Sayıların Yazımı
Sayılar, ticari işlemler dışında ayrı yazılır.
Vatani görevimi otuz üç gün sonra bitiriyorum.Soru bankasında bin sekiz yüz altmış beş soru vardı.Ülkemize bu yıl tam yedi milyon iki yüz elli bin turist geldi.Sayılara getirilen ekler ünsüz uyumuna uyar ve kesmeyle ayrılır.
Yarışmada ben 7’nci oldum, o da 8’inci oldu.Dünkü sınavda 3’üncü soruyu çözememiş.Yarın saat 13’te veli toplantısına katılacağım.1984’te işe girdiği şirkette 1987’de müdür oldu.Büyük sayıların yazımında sıfırlı kısımlar yazıyla gösterilebilir.
Firmamız bu yıl 35 milyon TL kâr etti.Fabrikamız 2 bin kişiye iş imkânı sağlıyor.Yoksul ailelere 100 milyarlık gıda yardımı yapıldı.Not: Çek, senet, fatura, hesap belgesi vb. ticari evraklarda sayılar bitişik yazılır.
Çekin üzerinde ellibin TL yazıyordu.Faturada yüzonbeşbinbeşyüzkırkiki TL yazıyor.Tarihlerin Yazımı
Ay ve gün adları, tarih yazımında büyük harfle başlar.
İlk arabasını 10 Nisan 2000‘de almış.Şair, bu şiiri 5 Ocak 1960‘ta yazmış.Sanatçı, 27 Eylül 1974 Cuma günü dünyaya gelmiş.Tarihler rakamla yazıldığında aşağıdaki biçimlerde yazılabilir.
15. 07. 198115- 07 – 198115/ 07 /198115. VII. 198115 – VII – 198115 / VII / 1981Kısaltmaların Yazımı
Kısaltmalara getirilen ekler, o kısaltmayı oluşturan sözcük ya da sözcüklerin okunuşuna değil, kısaltmanın okunuşuna göre getirilir ve kesmeyle ayrılır.
Her yıl TBMM’nin açılışını cumhurbaşkanı yapar.Üniversite öğrencileri burs için İTO’ya başvurabiliyor.Mahalle halkı İETT’den otobüs seferlerini artırmasını istiyor.ODTÜ’yü kazanan öğrencilerimize burs vereceğiz.YÖK’ten yeni sınav sistemiyle ilgili bir açıklama yapılmadı.Yıl sonunda, ABD’ye teyzemi ziyarete gideceğiz.Ekeylemin Yazımı
Ekeylem (i-), ek olarak kullanıldığında bitişik yazılır. Sözcük olarak yazıldığında ayrı yazılır. Sözcüklere bitişik de ayrı da yazılabilir.
Bu bina bir zamanlar okulmuş. (okul imiş)Onun amcası köyde muhtardı. (muhtar idi)Akşama evdeyseniz uğrayalım. (evde iseniz)O, gelenleri iyi tanıyormuş. (tanıyor imiş)Dün sabah onunla buluşacaktık. (buluşacak idik)Biraz beklerseniz ben de gelirim. (bekler iseniz)Tuttuğumuz evin kirası fazla değildi. (fazla değil idi)Derslerine çalışmıyor değildi. (çalışmıyor değil idi)De’nin Yazımı
Bağlaç olan “de, da” her zaman ayrı yazılır ve “te, ta” şekli yoktur.
Derse gelirken yeni kitaplarınızı da getirin.Gel de doktorun söylediklerini yap.Soruları çözerken çok da zorlanmadık.Hafta sonu teyzemler de bize gelecek.Not: Cümlede “de” bağlacı her zaman vurgulu olarak söylenir ve bu yönüyle ek olan “de, da”dan rahatlıkla ayrılır. Bir de bağlaç olan “da, de” cümleden çıkarıldığında anlam bozulmaz; ek olan “-da, -de” çıkarıldığında anlam bozulur.
Bu masada biz oturacağız.Bu masa da bize ait.Birinci cümlede “-da” eki cümleye bulunma anlamı katmış ve çıkarıldığında cümlenin anlamı bozuluyor. Öyleyse “-da” ektir. İkinci cümlede “da” vurgulu olarak söylenebildiği gibi cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamının değişse bile bozulmadığını görüyoruz. Öyleyse “da” bağlaçtır ve ayrı yazılmıştır.
“Ki”nin Yazımı
Bağlaç olan “ki” her zaman ayrı yazılır. Sıfat yapım eki ve ilgi zamiri olan “-ki” bitişik yazılır.
Anladım ki her insanın içinde bir dünya gizliymiş.Sen ki sınıfın en çalışkan öğrencisiydin.Not: Aşağıdaki cümlelerin birincisinde sıfat yapan “-ki”, ikincisinde ise adın yerine geçerek adıl olan ilgi adılı “-ki” kullanılmıştır.
Vazodaki çiçekler birer birer kurumuştu.Buranın havası, şehrinkinden çok daha temiz.“İle”nin Yazımı
İlgeç ya da bağlaç olarak kullanılan “ile” sözcüğü, ayrı yazılabildiği gibi, ek biçiminde de yazılabilir. Ek biçiminde yazıldığında “i” ünlüsü düşer. Bu durumda, ünsüzle biten sözcüğe, ses uyumuna göre, “-la, -le” biçiminde eklenir. Ünlüyle biten bir sözcüğe geldiğinde “i” sesinin yerine “y” koruyucu ünsüzü gelir.
Dedem, kardeşim ile beni yanına çağırdı.Dedem, kardeşimle beni yanına çağırdı.Yarın ilk uçak ile gelecekmiş.Yarın ilk uçakla gelecekmiş.Arkadaşı ile sinemaya gitmiş.Arkadaşıyla sinemaya gitmiş.“Mi”nin Yazımı
Kendinden önceki sözcükten her zaman ayrı yazılır; fakat kendinden sonra gelen eklere bitişik yazılır.
Verdiğim kitabı okudun mu?Biraz önce kapıyı çalan sen miydin?Bu evde daha önce kimlerin oturduğunu biliyor musun?Soru eki “mı” cümleye soru anlamı katmasa bile ayrı yazılır.
Ders zili çaldı mı hepimiz sınıfa koşardık.Onu daha önce hiç mi hiç görmedim.İkilemelerin Yazımı
İkilemeler ayrı yazılır. İkilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına virgül (,) konmaz.
İki kardeş el ele verip şirketi büyüttü.Onunla ara sıra oturup dertleşiriz.Burada doğru dürüst arkadaşlıklar kurmak zor.Eski püskü elbiseler içinde bir çocuk yanımıza geldi.Uçakta aşağı yukarı otuz yolcu vardı.Not: İkilemeler bir varlığa, bir kavrama ad olduğunda bitişik yazılır.
Elindeki gırgırla halıyı temizledi.Gömleğin çıtçıtları kopmuştu.Pekiştirmeli Sözcüklerin Yazımı
Pekiştirilmiş sözcükler her zaman bitişik yazılır.
Şehir tertemiz sokaklarıyla dikkat çekiyordu.Önümüzde daha upuzun bir yol var.Yemyeşil bir ormanın içinde yürümeye çalışıyoruz.Hepimiz karmakarışık duygular içinde onu bekliyoruz.Bileşik Sözcüklerin Yazımı
Bileşik sözcükler, aynı ya da farklı türde sözcüklerin kalıplaşmasıyla oluşur. Bu sözcükler anlamca bir bütünlük kazanmıştır ve tek bir varlığı, kavramı ya da eylemi karşılamaktadır. Bileşik sözcükler, şu durumlarda bitişik yazılır:
Bileşik sözcüğü oluşturan sözcüklerden en az biri gerçek anlamını yitirirse;
suçiçeği, dalgakıran, birçok, herhangi…
Bileşik sözcüğü oluşturan sözcüklerden en az biri tür değişikliğine uğrarsa;
gelgit, karasinek, bilgisayar, ağaçkakan…
Bileşik sözcükte ses düşmesi veya ses türemesi olursa;
pazartesi (pazar + ertesi)niçin (ne + için)sabretmek (sabır + etmek)hissetmek (his + etmek)Kurallı bileşik eylemler ve anlamca kaynaşmış bazı eylemler bitişik yazılır.
koşabilmek, şaşakalmak, gidivermek, düşeyazmak başvurmak, vazgeçmek, varsaymak, öngörmek
Satır Sonu Yazımı
Bir sözcük satır sonunda bütünüyle yazılamıyorsa, sözcüğün yazılabilen heceleri yazılıp sonuna kısa çizgi eklenir. Satıra sığmayan heceler sonraki satırın başına yazılır.
Ben, kimselerin uğramadığı bu köye, daha önce görevli ola-rak gelmiştim.Satır sonuna sığmayan bileşik sözcük tek bir sözcük olarak hecelenir. Bileşik sözcüğü oluşturan sözcükler ayrı ayrı hecelenmez.
Türlü türlü ağaçlarla ve çiçeklerle dolu bahçede ilgimi hanı-melleri çekerdi en çok.Satır sonunda biten özel adlardan sonra kesme işareti konulduktan sonra kısa çizgi (-) konulmaz.
Fakülteden mezun olduktan sonra tayin olduğum Ankara’dan ayrılmak bana zor gelmişti.Bir otelde bir araya gelen ilçe belediye başkanları İstanbul’un sorunlarını ele aldı.Çözümlü Örnekler
Örnek 1:Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?A) Nasıl oldu da beni hatırlayamadı, bir türlü anlayamadım.B) O kadar çok çalıştı ki havanın karardığını fark etmedi.C) Bugün sinemaya gidelim, yarında size geliriz.D) Yarınki toplantıya kimlerin katılacağı belli değil henüz.E) Geçmişte yaşanan tatsızlıkların unutulmasını istiyordu artık.(2001 – ÖSS)Çözüm:C seçeneğindeki “yarında” sözcüğünde bulunan “da”, bulunma durumu eki değil, bağlaçtır. Dolayısıyla ayrı yazılmalıdır. Bulunma durumu eki “-de, -da” cümleden atıldığında, ortaya bozuk bir cümle çıkar, “yarında” sözcüğündeki “da”yı cümleden attığımızda, anlam değişse de cümlenin bozulmadığını görüyoruz. Bu da “da”nın bağlaç olup ayrı yazılması gerektiğini göstermektedir.Cevap C Örnek 2:Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?A) Çocuk, bu gece de sürekli olarak öksürdü.B) Akşam, televizyon filmini izleyebildin mi?C) Bu gelen Ahmet’miydi acaba?D) Çarşıda, her gördüğünü almak istiyordu.E) Bu yıl da bahar bir türlü gelmiyor.(1988-ÖSS)Çözüm:Soru eki “mı, “mi” özel addan sonra bile gelse ayrı yazılmalıdır, dolayısıyla C seçeneği, “Bu gelen Ahmet miydi acaba?” biçiminde yazılmalıdır. Öteki seçeneklerde bir yazım yanlışı yoktur.Cevap C Örnek 3:Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kısaltmalarla ilgili bir yazım yanlışı vardır?A) Bugün TBMM’nin kuruluş yıldönümü kutlanıyor.B) TV’da bu akşam güzel bir film var.C) Öğrenim için ABD’ye gidecek.D) Üniversite sınavına ODTÜ’de girecekmiş.E) Kaybolan sınav belgenizi ÖSYM’den alabilirsiniz.(1993-ÖYS)Çözüm:Ekler, kısaltmalara, TBMM’nin, ABD’ye, ODTÜ’de, ÖSYM’ den gibi, kısaltmanın okunuşuna göre getirilir. Dolayısıyla, B seçeneğindeki kısaltma, TV’da değil; “TV’de biçiminde olmalıdır.Cevap B Örnek 4:Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük harflerin kullanımı ile ilgili bir yazım (imla) yanlışı vardır?A) Karayel kuzeybatıdan eser.B) Doğu Anadolu’da kara iklimi etkilidir.C) Türkiye’nin Güneyi genellikle yağışlıdır.D) Amerika’nın kuzey komşusu Kanada’dır.E) Arjantin bir Güney Amerika ülkesidir.(1983-ÖSS)Çözüm:Özel addan önce gelip onu belirten yön adları, büyük harfle başlar. Çünkü, belli bir bölgenin, yerin özel adı durumundadır. Yön adları, özel addan sonra yazılırsa, tür adı durumundadır ve küçük harfle başlamalıdır. Dolayısıyla, C seçeneğindeki “Türkiye’nin Güneyi” sözü “Türkiye’nin güneyi” biçiminde yazılmalıdır.Cevap C Örnek 5:Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?A) Art arda yaşadığımız sıkıntılar, doğruyla yanlışı ayırtetmemizi sağladı.B) Onu gördükten sonra kendi durumuna şükretti.C) “O ana kadar sesimi çıkarmadım, sabrettim; ama daha fazla dayanamadım.” dedi.D) Azmetti; karşılaştığı bütün engelleri yenerek amacına ulaştı.E) Böylesine güzel bir günde bana hayatı zehretti.(2000 – ÖSS)Çözüm:Bir adla bir yardımcı eylemden (et-, ol-) oluşan bileşik eylemler, “şükretti, sabrettim, azmetti, zehretti” örneklerinde olduğu gibi, ses düşmesi veya türemesi olursa bitişik; olmazsa ayrı yazılır. Buna göre, A seçeneğinde “ayırt et-” eylemi, ayrı yazılması gerekirken bitişik yazılmıştır ve yazım yanlışı yapılmıştır.Cevap A Örnek 6:Aşağıdaki cümlelerin hangisinde rakamdan sonra gelen ekin yazımı yanlıştır?A) Emek Mahallesi’nde 20’nci Sokakta oturuyoruz.B) Geçen yıl Cumhuriyet’in 70’nci yılını kutladık.C) Babam bu saati 17’nci yaş günümde almıştı.D) Bu romanın yakında 6’ncı baskısı yapılacak.E) Lisenin 2’nci sınıfında okuyorum.(1994-ÖYS)Çözüm:Ekler, sayılara, “20’nci < yirmi – nci, 17’nci < on yedi – nci, 6’ncı < altı – nci, 2’nci < iki – nci” örneklerinde olduğu gibi, sayının okunuşuna göre getirilir. B seçeneğinde ise, “70” sayısına getirilen ek “-nci” değil; “-inci” (70’inci < yetmiş – inci) biçiminde olmalıdır.Cevap B Örnek 7:Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözün yazımı yanlıştır?A) Şu ana kadar toplantının konusuyla ilgili herhangi bir açıklama yapılmadı.B) Bu konu üzerinde biraz daha durmanız gerekiyordu.C) Nedense birtakım insanlar bu gerçeği kabul etmiyor.D) O gün, kentte heryer bayraklarla donanmıştı.E) Akşama doğru hava birdenbire değişmişti.(1994-ÖSS)Çözüm:Seçeneklerde geçen “herhangi, biraz, birtakım, birdenbire” sözcükleri, bileşik sözcüktür. Bu sözcükleri oluşturan sözcüklerden en az biri, anlam kaymasına uğradığı için, bitişik yazılmıştır. Ancak “heryer” bileşik sözcük değildir, “her” ve “yer” sözcükleri, kendi anlamını koruyan ayrı sözcüklerdir ve ayrı yazılmalıdır.Cevap D Örnek 8:Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözün yazımı yanlıştır?A) Ben buraları karış karış bilirim.B) Aradan aşağı yukarı on yıl geçti.C) Yeni deniz altılar alınacakmış.D) Sabahleyin apar topar yola çıktılar.E) İkinci asma köprü yarın trafiğe açılıyor.(1992 – ÖSS)Çözüm:İkilemeler ayrı yazılır. Seçeneklerde geçen “karış karış, aşağı yukarı, apar topar” sözleri ikileme olduğu için ayrı yazılmalıdır; “asma köprü” sözü ise sıfat tamlamasıdır ve ayrı yazılmalıdır. C seçeneğinde geçen “deniz” ve “altı” sözcükleri yeni bir varlığı karşıladığı için “denizaltı” biçiminde bitişik yazılmalıdır.Cevap C
